Cultural Landscapes in Natura 2000 sites
Commissioner Damanaki participated in the Conference «Cultural Landscapes in Natura 2000 sites», organised by the Cultural Foundation of the Piraeus Bank. The Commissioner spoke of the importance of such landscapes and of their protection and she reiterated that the new European Maritime and Fisheries Fund will for the first time support protection measures both for the natural and cultural heritage of Europe.
Read Commissioner Damanaki's speech below in Greek.
Oμιλία της Επιτρόπου Μαρίας Δαμανάκη στο Συνέδριο «Cultural Landscapes in Natura 2000 sites» που οργανώνει το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα 10 Οκτωβρίου 2014
Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας,
Η πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς με θέμα τα πολιτιστικά τοπία σε περιοχές Natura 2000 είναι ιδιαίτερης σημασίας. Αναφέρεται σε θέμα εξαιρετικού ενδιαφέροντος για την Ευρώπη και την Ελλάδα. Ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία οι πολιτικές για τη διαχείριση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς αποτελούν άξονα των αναπτυξιακών πολιτικών και προτεραιοτήτων για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως μπορώ να βεβαιώσω από την εμπειρία μου.
Τι είναι το πολιτιστικό τοπίο; O Ανθρωπογεωγράφος του 20ου αιώνα Carl O Sauer αναφέρει: «Το πολιτιστικό Τοπίο διαμορφώνεται από το φυσικό τοπίο, από μια πολιτιστική ομάδα. Ο πολιτισμός είναι ο φορέας, η φύση το μέσο και το πολιτιστικό τοπίο το αποτέλεσμα». Στον ορισμό αυτό εμπεριέχεται η παραδοχή πως ο πολιτισμός δεν είναι ξεχωριστό βασίλειο από την υπόλοιπη φύση. Οφείλει να αναγνωρίζει τα όρια που θέτει η φύση, διότι τροφοδοτείται από αυτή. Η σημασία λοιπόν της βιώσιμης διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος στη συντήρηση, διαχείριση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, είναι προφανής.
Επιτρέψτε μου να θυμίσω όσα ένας μεγάλος σύγχρονος Έλληνας διανοητής, ο Κορνήλιος Καστοριάδης είχε πει: «Η ανθρωπότητα μοιάζει με ένα παιδί που το έχουν κλείσει μέσα σε ένα σπίτι από σοκολάτα. Έχει ήδη σχεδόν φάει τους τοίχους και η σκεπή είναι έτοιμη να του πέσει στο κεφάλι». Η σοκολάτα δεν είναι άλλη από τη φύση. Ο άνθρωπος στα 100 τελευταία χρόνια έχει καταναλώσει όσα μπόρεσαν να γίνουν σε 4 δισεκατομμύρια χρόνια.
Κυρίες και κύριοι,
Το δίκτυο Natura 2000 είναι βασικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής πολιτικής. Έχει στόχο την προστασία και τη βιωσιμότητα των ευαίσθητων οικοτόπων και των ειδών στην ΕΕ.
Ωστόσο, το δίκτυο δεν είναι ένα σύστημα περιοχών, μέσα στο οποίο οι ανθρώπινες δραστηριότητες απαγορεύονται πλήρως. Το Natura 2000 υιοθετεί μια διαφορετική προσέγγιση: αναγνωρίζει και αποδέχεται ότι ο άνθρωπος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της φύσης και ότι φύση και άνθρωπος λειτουργούν καλύτερα όταν υπάρχει σεβασμός και συνεργασία. Πράγματι, πολλές περιοχές του Δικτύου Natura 2000 είναι ιδιαίτερα πολύτιμες ακριβώς λόγω του τρόπου με τον οποίο έγινε μέχρι τώρα η διαχείρισή τους.
Γιαυτό χρειαζόμαστε μια συνολική προσέγγιση για την ταυτόχρονη ανάδειξη και προστασία των δύο αυτών πολύτιμων αγαθών: της φύσης μας και του πολιτισμού μας.
Η Επιτροπή έχει εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές με βέλτιστες πρακτικές έτσι ώστε η διαχείριση των φυσικών οικoτόπων του δικτύου Natura 2000 να γίνεται με τρόπο που αποσκοπεί στην ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας, και συγχρόνως λαμβάνει υπόψη τα λοιπά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα των συγκεκριμένων τοποθεσιών, σε μια ολιστική προσέγγιση του προβλήματος
Σ’ αυτή την κατεύθυνση συνεργάζομαι στενά με τον Επίτροπο Potochnik για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, σημαντικού στοιχείου του Ευρωπαϊκού, Μεσογειακού και Ελληνικού τοπίου.
Δυστυχώς ενώ πολλές χώρες έχουν θεσπίσει νομοθεσία για την προστασία της πολιτιστικής, καθώς και της φυσικής τους κληρονομιάς, η παράκτια, θαλάσσια και υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά παραμένουν παραμελημένες. Ιδιαίτερα η υποθαλάσσια κληρονομιά δεν έχει αναδειχθεί όπως θα άξιζε. Όχι από τους μελετητές. Ξέρω ότι πολλοί από εσάς έχετε κάνει εξαιρετική δουλειά. Τα ναυάγια, όπως αυτό των Αντικυθήρων που πρόσφατα έχουν έρθει στο φως, δείχνουν ότι ο αρχαίος κόσμος δεν ήταν ένα σύνολο απομονωμένων πληθυσμών, αλλά ένα δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ εμπορικών κοινοτήτων.
Ωστόσο ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων δεν λαμβάνει πάντα υπόψη το έργο των ερευνητών, όπως συμβαίνει με τη βυθοκόρηση για την κατασκευή λιμανιών ή τον καθαρισμό του βυθού, την ανάπτυξη εγκαταστάσεων πετρελαίου και φυσικού αερίου, με την πόντιση αγωγών και καλωδίων. Ως ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της Κομισιόν, θεωρώ την υιοθέτηση της οδηγίας θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού. Με βάση αυτή την οδηγία όλες οι χώρες της ΕΕ είναι υποχρεωμένες σε δύο χρόνια από σήμερα να σχεδιάσουν χρήσεις για το θαλάσσιο χώρο μας.
Η Οδηγία πρέπει να αντιμετωπισθεί σε συνδυασμό με το δίκτυο Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών που προωθήσαμε και στηρίξαμε οικονομικά ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία. Πρόκειται για περιοχές προστασίας από την υπεραλίευση, στις οποίες αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο οι αλιείς, οι τοπικές αρχές και η κοινωνία των πολιτών. Ορισμένες από αυτές τις περιοχές αποτελούν ήδη μέρος του δικτύου Natura 2000. Η σύγχρονη ενθάρρυνση δραστηριοτήτων όπως ο αλιευτικός ή καταδυτικός τουρισμός αποτελεί κεντρικό μέλημα της διαχείρισης των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών. Η πρωτοβουλία του Pierre Yves Cousteau, πολύτιμου συνεργάτη μου στη Σαντορίνη είναι σ’αυτή την κατεύθυνση.
Πρόσφατα η Κομισιόν πήρε την πρωτοβουλία για δημόσια διαβούλευση σχετικά με την εξόρυξη από το θαλάσσιο βυθό. Το Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας, στα πλαίσια της διαβούλευσης, σημείωσε το σημαντικό αντίκτυπο που έχουν οι νέες υπεράκτιες δραστηριότητες στην υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά. Αν οι εργαζόμενοι στην ανοικτή θάλασσα εκπαιδευτούν με τον κατάλληλο τρόπο, θα μπορούν να αναγνωρίσουν, να καταγράψουν και να διαφυλάξουν τα ευρήματα της προϊστορίας μας σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές. Στη συνάντηση που είχα πρόσφατα με τη διευθύντρια της Unesco κ. Μπόκοβα συμφωνήσαμε σε σχετικό πλαίσιο δράσεων. Υπάρχουν ήδη επιτυχημένα παραδείγματα: Διάφορα μουσεία στην Αγγλία και την Ολλανδία φιλοξενούν χαυλιόδοντες μαμούθ ή κρανία Νεάντερταλ που βρέθηκαν στα δίχτυα των αλιέων της Βόρειας Θάλασσας. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι αυτή η πρακτική θα θεσμοθετηθεί και θα συνεχιστεί με σεβασμό προς την πολιτιστική κληρονομιά.
Πιστεύω ότι η αντίληψή μας για την υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά αλλάζει. Για παράδειγμα, μέχρι τώρα ήταν δύσκολο να συμπεριληφθεί η υποθαλάσσια αρχαιολογική έρευνα σε ερευνητικά προγράμματα της ΕΕ. Έχουμε προϋπολογισμούς που έχουν δεσμευθεί για θέματα όπως η ενέργεια, οι μεταφορές και το περιβάλλον, αλλά όχι για την πολιτιστική κληρονομιά. Καταφέραμε αυτό να αλλάξει. Η πρωτοβουλία μας για την Γαλάζια Ανάπτυξη, έχει δείξει πώς ο πολιτισμός μπορεί να είναι δύναμη ανάπτυξης. Μέσω του τουρισμού, αλλά όχι μόνον. Μπορεί να οδηγήσει σε πολλές νέες δραστηριότητες και να βοηθήσει στη μείωση της αβεβαιότητας και της εποχικότητας θαλάσσιων δραστηριοτήτων.
Το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας 2014 -2020 που είχα την τύχη να συγκροτήσω προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για την προστασία της φύσης και την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης. Για παράδειγμα, μπορεί να στηρίξει τη συμμετοχή των αλιέων στη διαχείριση, αποκατάσταση και παρακολούθηση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών. Επίσης, θα υποστηρίξει περισσότερα από εκατό επιστημονικά ινστιτούτα, υδρογραφικές υπηρεσίες και γεωγραφικές έρευνες που άρχισαν ήδη να συναρμολογούν τον χάρτη του Ευρωπαϊκού βυθού. Στόχος μας είναι μέχρι το 2020 να έχουμε το χάρτη του πυθμένα όλων των Ευρωπαϊκών θαλασσών. Το 2015, σκοπεύουμε να δημιουργήσουμε θεματικές τουριστικές διαδρομές εμπνευσμένες από την υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά. Ήδη ένας μεγάλος αριθμός διαδρομών που διαμορφώθηκαν είτε ως εμπορικές διαδρομές είτε για προσκυνητές, σημειώνει μεγάλη επιτυχία, όχι μόνο οικονομική. Η προβολή της συνάφειας μεταξύ πολιτισμών από διάφορες περιοχές και πόλεις βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του περιβάλ λοντος και των γειτόνων μας.
Φτάνοντας στο τέλος της θητείας μου ως Ευρωπαία Επίτροπος, πιστεύω ότι έχουμε χτίσει γερές υποδομές με βάση την συναίνεση σε ότι αφορά το μέλλον της υποθαλάσσιας πολιτισμικής κληρονομιάς. Η δυναμική αυτή δεν μπορεί και δεν πρέπει να σταματήσει εδώ. Είναι απαραίτητη και η συνδρομή των εθνικών και τοπικών αρχών, αλλά και η συνδρομή της κοινωνίας των ενεργών πολιτών. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά τον πολιτιστικό πλούτο, τίθεται ένα θέμα αρμοδιοτήτων και εφαρμογής της αρχής της επικουρικότητας. Η Κομισιόν δεν μπορεί να υπεισέλθει στη λεπτομερή διαχείριση τοπικών καταστάσεων. Ενθαρρύνει και κατευθύνει όσο μπορεί και όταν της ζητηθεί. Αλλά οι αποφάσεις και η υλοποίησή τους είναι εθνικό θέμα. Ελπίζω στο μέλλον η συνεργασία να είναι καλύτερη και αποδοτικότερη.
