Swoboda wyjazdu do innego kraju UE oraz pracy w nim bez ubiegania się o zezwolenie na pracę to prawo przysługujące wszystkim obywatelom UE.

Obywatelom krajów nienależących do UE może przysługiwać prawo do pracy w kraju UE i do takich samych warunków pracy, jakie mają zastosowanie do obywateli UE. Prawa te zależą od obywatelstwa danej osoby i ewentualnie posiadania statusu członka rodziny obywatela Unii.

Islandia, Liechtenstein i Norwegia

Choć kraje te nie należą do UE, ich obywatele mogą pracować w UE na takich samych prawach jak obywatele UE, ponieważ należą one do Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Wobec pracowników z Chorwacji mogą być stosowane tymczasowe ograniczenia w dostępie do rynku pracy w Liechtensteinie.

Liechtenstein stosuje ograniczenia dotyczące liczby osób, które mogą tam mieszkać i pracować. Ograniczenia te dotyczą obywateli wszystkich krajów UE, Norwegii i Islandii.

Szwajcaria

Na mocy umowy między UE a Szwajcarią w sprawie swobodnego przepływu osób obywatele Szwajcarii mogą mieszkać i pracować w UE.

Większość obywateli UE nie potrzebuje zezwolenia na pracę w Szwajcarii. Ograniczenia mają zastosowanie tylko do obywateli Chorwacji – potrzebują oni zezwolenia na pracę. Więcej informacji o pracy obywateli UE w Szwajcarii

Prawa obywateli Turcji do pracy w krajach UE zależą wyłącznie od przepisów obowiązujących w poszczególnych państwach.

Tureccy pracownicy legalnie zatrudnieni i zarejestrowani jako tacy na rynku pracy kraju UE mają w tym kraju prawo:

• po roku legalnego zatrudnienia – do odnowienia zezwolenia na pracę u tego samego pracodawcy, o ile dostępne jest wolne stanowisko
• po trzech latach legalnego zatrudnienia – do przyjęcia oferty pracy w tym samym zawodzie u dowolnego pracodawcy
• po czterech latach legalnego zatrudnienia – do swobodnego dostępu do dowolnej pracy zarobkowej w tym kraju UE.

Pracownicy z Turcji zatrudnieni legalnie w kraju UE mają prawo do takich samych warunków pracy jak obywatele tego kraju.

W następstwie brexitu, 31 grudnia 2020 r. unijne przepisy dotyczące swobodnego przemieszczania się obywateli Unii przestały mieć zastosowanie w odniesieniu do obywateli Unii w Zjednoczonym Królestwie oraz do obywateli Zjednoczonego Królestwa w UE. Prawa obywateli Zjednoczonego Królestwa do zamieszkania, pracy lub nauki w UE są obecnie regulowane umową o wystąpieniu lub przepisami krajowymi państw członkowskich.

Obywatele Zjednoczonego Królestwa, którzy legalnie przebywali w państwie UE przed 1 stycznia 2021 r., są chronieni na mocy umowy o wystąpieniu. Nadal mają oni zasadniczo takie same prawa do mieszkania, pracy, nauki oraz dostępu do świadczeń i usług, jakie przysługiwały im przed brexitem w państwie członkowskim, w którym mieszkali przed tą datą. To samo dotyczy obywateli UE, którzy legalnie przebywali w Zjednoczonym Królestwie przed 1 stycznia 2021 r. i uzyskali status pobytu w ramach brytyjskiego systemu przyznawania obywatelom Unii statusu osoby osiedlonej.

Inne kraje, które zawarły umowę z UE

Obywatele krajów wymienionych poniżej zatrudnieni legalnie w jednym z krajów UE mają prawo do takich samych warunków pracy jak obywatele tego kraju. Dotyczy to:

• Algierii, Maroka, Tunezji
• Rosji
• Albanii, Czarnogóry, Macedonii Północnej
• Bośni i Hercegowiny, Kosowa*, Serbii, Ukrainy
• Andory, San Marino
• 79 krajów należących do grupy państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku.

* Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244/1999 oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa.

Kraje, które nie zawarły umowy z UE

Prawa obywateli innych krajów – które nie zawarły w tej sprawie umowy z UE – do pracy w krajach UE zależą wyłącznie od przepisów obowiązujących w poszczególnych krajach UE. Wyjątek stanowią członkowie rodziny obywatela UE.

Niemniej jednak przepisy UE mają zastosowanie do pracowników ze wszystkich krajów spoza UE w następujących przypadkach:

• obywatele krajów spoza UE, którzy mają status rezydenta długoterminowego w UE
• prawo do łączenia rodzin
• przyjmowanie naukowców spoza UE
• przyjmowanie studentów oraz młodzieży w ramach wymiany szkolnej, bezpłatnych praktyk lub wolontariatu
• prawa wysoko wykwalifikowanych pracowników z krajów spoza UE (niebieska karta UE)
• uproszczone procedury wjazdu i prawa mające zastosowanie do wszystkich pracowników migrujących spoza UE
• warunki wjazdu i pobytu dla pracowników sezonowych spoza UE
• warunki wjazdu i pobytu dla obywateli spoza UE przenoszonych wewnątrz przedsiębiorstwa.