Statistics Explained

Archive:Od pola do stołu – statystyczna podróż


Dane z kwietnia 2020 r.

Planowana aktualizacja: lipiec 2022 r.


This Statistics Explained article has been archived on 28 July 2021.


Highlights

W 10,3 mln gospodarstw rolnych w UE uprawia się 156,7 mln hektarów gruntu.

Ok. 280 000 przedsiębiorstw w całej UE produkuje żywność i napoje.

Ok. 920 000 przedsiębiorstw w UE prowadzi hurtową i detaliczną sprzedaż żywności i napojów.

Struktura łańcucha żywnościowego, wybrane wskaźniki, UE-27, 2017 r.
(%)
Źródło: Eurostat


W niniejszym artykule przedstawiono informacje statystyczne na temat różnych etapów przetwarzania i dystrybucji, jakie pokonują surowce pozyskiwane z gospodarstw i z morza, zanim trafią na nasze stoły w postaci żywności i napojów. Są to główne części łańcucha najbliżej powiązane z dłuższą perspektywą strategii „od pola do stołu” Unii Europejskiej.

Cztery główne etapy w łańcuchu „od pola do stołu” przedstawiono w uproszczony sposób, prezentując je w ogólnym zarysie. Natomiast bardziej szczegółowo omówiono najważniejsze etapy łańcucha, związane ze strategią „od pola do stołu”. Nie uwzględniono istotnych działań i przedsiębiorstw z wcześniejszych etapów łańcucha, które mają podstawowe znaczenie dla gospodarstw: są to m.in. producenci i dostawcy narzędzi rolniczych, maszyn i nakładów, w tym paszy, nawozów i pestycydów.

W analizie podkreślono również to, jak bardzo łańcuch jest podatny na zakłócenia takie jak pandemia COVID-19. Odbieranie i dostarczanie towarów między etapami ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania łańcucha jako całości. Zakłócenie może wystąpić na każdym z najważniejszych etapów łańcucha lub na wszystkich z nich, przyjmując np. postać niedoboru pracowników sezonowych w czasie zbiorów; zakłóceń w sieci transportowej wykorzystywanej w dostawach z gospodarstw do przetwórców (w tym rzeźni i mleczarni) lub od producentów do sprzedawców detalicznych, czy też zamknięcia restauracji i barów. Kwestii wpływu COVID-19 nie sposób omówić w niniejszym artykule. Analiza takiego potencjalnego wpływu w określonych obszarach zostanie przedstawiona w osobnych artykułach.

Full article

Etap produkcji rolnej

Działalność rolnicza obejmuje uprawę roślin i hodowlę zwierząt. Opiera się ona na różnych naturalnych, biologicznych procesach, w szczególności dotyczących gleby. Zapewnia najważniejsze podstawowe składniki żywności i wielu napojów. Do produkcji tych towarów rolnych oraz świadczenia usług rolniczych wykorzystuje różne zasoby.

Wiele z tych nakładów i zasobów pochodzi z działań i przedsiębiorstw z wcześniejszych etapów łańcucha, których nie przeanalizowano szczegółowo w niniejszym artykule. Sektor rolnictwa nabywa maszyny, nasiona, nawozy, pestycydy i inne nakłady, aby wytwarzać surowe towary rolne. Przedsiębiorstwa, które zapewniają te nakłady, są tak samo zależne od rolnictwa, jak rolnictwo od nich.

Zrozumienie, jak wiele z tych zasobów jest wykorzystywanych i co jest produkowane za pomocą określonego zestawu zasobów, dostarcza istotnego wglądu na temat tego, jak rolnictwo w UE będzie stawiać czoła wyzwaniom Europejskiego Zielonego Ładu.

Gospodarstwa i grunty rolne

W 2016 r. – ostatnim roku, dla którego dostępne są dane strukturalne – w 27 państw członkowskich dzisiejszej Unii Europejskiej (UE) istniało 10,3 mln gospodarstw rolnych, w których uprawiano łącznie 156,7 mln hektarów gruntu. Jedna trzecia (33,3 %) unijnych gospodarstw rolnych (zwanych „gospodarstwami”) znajdowała się w Rumunii, a dalsza jedna czwarta – łącznie w Polsce (13,7 %) i we Włoszech (11,1 %).

Przeważająca większość (96,3 %) gospodarstw w UE to gospodarstwa rodzinne – więcej informacji na ten temat w tym artykule. W UE przeważają również małe gospodarstwa – w 2016 r. dwie trzecie (66,6 %) miało powierzchnię mniejszą niż 5 hektarów (ha). Mimo że średnia wielkość gospodarstwa w UE w 2016 r. wynosiła 15,2 ha, zaledwie około 17 % gospodarstw miało co najmniej taką powierzchnię.

Wykres 1: Gospodarstwa i grunty rolne według powierzchni gospodarstwa, UE-27, 2016 r.
(%)
Źródło: Eurostat (ef_m_farmleg)

Unijne gospodarstwa ogólnie można podzielić na (i) gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą częściowo na własne potrzeby gospodarstwa domowego; (ii) małe i średnie gospodarstwa; (iii) duże przedsiębiorstwa rolnicze. 7,0 mln najmniejszych gospodarstw w UE (68,3 % wszystkich gospodarstw), których wielkość ekonomiczna pod względem standardowej produkcji wynosiła poniżej 8 000 EUR rocznie, odpowiadało za niespełna 5 % całkowitej gospodarczej produkcji rolnej UE. Natomiast 278 000 największych gospodarstw w UE (jedynie 2,7 % wszystkich gospodarstw), z których każde osiągnęło w 2016 r. standardową produkcję roczną powyżej 250 000 EUR , odpowiadało za większość (54,4 %) całkowitej gospodarczej produkcji rolnej.

Gospodarstwa w UE są zróżnicowane pod względem rodzaju upraw lub hodowli. Około połowę (52,9 %) wszystkich gospodarstw w 2016 r. można było zaliczyć do gospodarstw specjalizujących się w uprawie roślin. Dokładniej rzecz ujmując, nieco mniej niż jedna trzecia (31,7 %) wszystkich gospodarstw specjalizowała się w uprawach polowych, około jedna piąta (19,3 %) w uprawach wieloletnich, a reszta (1,8 %) w działalności ogrodniczej. Więcej informacji w tym artykule.

Jedna czwarta (24,5 %) unijnych gospodarstw specjalizowała się w hodowli zwierząt gospodarskich, przy czym najwięcej z nich zajmowało się hodowlą owiec, kóz i innych zwierząt żywionych w systemie wypasowym (5,7 %) lub chowem bydła mlecznego (5,4 %). Gospodarstwa mieszane stanowiły większość pozostałych rodzajów gospodarstw (21,4 %). Odsetek gospodarstw niemożliwych do sklasyfikowania był niski.

Wykres 2: Gospodarstwa rolne według specjalizacji, UE-27, 2016 r.
(udział wszystkich gospodarstw, %)
Źródło: Eurostat (ef_m_farmleg)

W 2016 r. unijne gospodarstwa wykorzystywały do produkcji rolnej 156,7 mln hektarów (ha) gruntów. Nieco ponad dwie trzecie (68,5 %) wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych w UE przypadało na zaledwie sześć państw członkowskich; w 2016 r. Francja wykorzystywała do celów rolnictwa 27,8 mln ha, Hiszpania – 23,2 mln ha, Niemcy – 16,7 mln ha, Polska – 14,4 mln ha, Włochy – 12,6 mln ha, a Rumunia – 12,5 mln ha.

W 2016 r. gospodarstwa zarządzały 37,2 % całkowitej powierzchni gruntów w UE-27, a także 6,4 % terenów zalesionych. Zdecydowaną większość (62,0 % w 2016 r.) gruntów użytkowanych do produkcji rolnej w UE stanowiły grunty orne, które były wykorzystywane głównie do uprawy roślin do spożycia przez ludzi i zwierzęta. Trwałe użytki zielone stanowiły kolejną jedną trzecią (31,2 %) wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych i służyły przede wszystkim do zapewnienia dodatkowej zielonki dla zwierząt. Pozostała powierzchnia (5,5 %) była wykorzystywana do upraw wieloletnich, takich jak produkcja owoców, oliwek i winogron.

Rolnictwo ekologiczne

Rolnictwo ekologiczne to metoda rolnicza służąca produkcji żywności poprzez stosowanie naturalnych substancji i procesów. Przepisy unijne dotyczące rolnictwa ekologicznego opracowano, aby zapewnić wyraźną strukturę produkcji towarów ekologicznych w całej UE.

Około jedna czwarta z miliona gospodarstw w UE przeznacza pewną powierzchnię na produkcję ekologiczną; liczba ta wzrasta. Więcej informacji w tym artykule. W 2016 r. w UE istniało około 244 000 gospodarstw rolnych (tutaj zwanych „gospodarstwami”), które przeznaczały pewną powierzchnię na produkcję ekologiczną. Liczba ta była o około jedną piątą wyższa niż w 2013 r. Dwie trzecie (68,2 %) gospodarstw w UE przeznaczających pewną powierzchnię na produkcję ekologiczną prowadziło w 2016 r. w pełni ekologiczną produkcję, a produkcja pozostałej jednej trzeciej obejmowała produkcję ekologiczną i nieekologiczną.

W 2018 r. rolnictwo ekologiczne w UE obejmowało według wstępnych danych 13,0 mln hektarów gruntów rolnych, co według danych szacunkowych odpowiadało 8,3 % całkowitej wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych. Łączna powierzchnia na produkcję ekologiczną jest sumą „powierzchni przekształcanej” i „powierzchni certyfikowanej”. Zanim powierzchnia może zostać certyfikowana jako „ekologiczna”, musi przejść proces przekształcenia, który może trwać 2–3 lata w zależności od uprawy.

Nieznaczna większość całkowitej unijnej powierzchni na produkcję ekologiczną znajdowała się jedynie w czterech państwach członkowskich: w Hiszpanii (17,3 %), Francji (15,7 %), Włoszech (15,1 %) i Niemczech (9,4 %). Łącznie stanowiło to wyższy odsetek (57,5 %) niż udział tych czterech państw członkowskich (51,3 % w 2016 r.) w wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych ogółem.

Wykres 3: Całkowita powierzchnia na produkcję ekologiczną (w pełni przekształcona i poddawana przekształceniu), 2012 r. i 2018 r.
(mln ha)
Źródło: Eurostat (org_cropar)

Rolnicy

Rolnictwo wciąż zapewnia wiele miejsc pracy w UE; w 2019 r. liczba osób pracujących w rolnictwie stanowiła około 8,8 mln ekwiwalentów pełnego czasu pracy. Szacuje się, że w 2017 r. liczba osób pracujących w rolnictwie (i łowiectwie) stanowiła 4,5 % całkowitego zatrudnienia w UE. Rolnictwo zapewnia szczególnie dużo miejsc pracy w Rumunii – pracuje w nim prawie jedna czwarta osób (22,8 %).

Osobami prowadzącymi gospodarstwa rolne są zazwyczaj mężczyźni w stosunkowo starszym wieku. Siedem na każde dziesięć (71,2 %) osób prowadzących gospodarstwo rolne w UE w 2016 r. było płci męskiej, a większość (57,8 %) wszystkich osób prowadzących gospodarstwa rolne była w wieku co najmniej 55 lat. Jedynie ok. co dziesiątą (10,7 %) osobą prowadzącą gospodarstwo rolne był młody rolnik w wieku poniżej 40 lat. Ta struktura wiekowa, w której przeważają osoby najstarsze, pokazuje, że dziedziczenie gospodarstw powinno być przedmiotem zainteresowania polityki oraz że konieczne jest tworzenie zachęt dla nowego pokolenia rolników.

Wykres 4: Osoby prowadzące gospodarstwo rolne według klasy wieku i płci, UE-27, 2016 r.
(%)
Źródło: Eurostat (ef_m_farmang)

Osoby starsze prowadzące gospodarstwa rolne zazwyczaj pracują na najmniejszych gospodarstwach (mierzonych w kategoriach ekonomicznych); w 2016 r. cztery piąte (82,7 %) osób prowadzących gospodarstwa rolne w UE, mających co najmniej 65 lat, pracowało w gospodarstwach prowadzących produkcję rolną na własne potrzeby i w bardzo małych gospodarstwach o standardowej produkcji poniżej 8 000 EUR rocznie.

Bardzo nieliczne osoby prowadzące gospodarstwa rolne w UE mają pełne wykształcenie rolnicze. Większość posiada jedynie praktyczne doświadczenie; w 2016 r. dotyczyło to siedmiu z dziesięciu (68,3 %) osób prowadzących gospodarstwa rolne w UE. Mniej niż jedna na dziesięć (8,9 %) osób prowadzących gospodarstwo rolne miała pełne wykształcenie rolnicze, a pozostałe (22,7 %) miały podstawowe wykształcenie rolnicze.

Produkcja rolna

Co zatem produkuje się w unijnych gospodarstwach?

Mimo warunków suszy w środkowej i północnej Europie i wilgotnych warunków w większości Europy południowej w roku posadzenia 2018 UE pozostała największym światowym producentem roślin uprawnych. W gospodarstwach UE-27 wyprodukowano 274,3 mln ton zbóż, około 13 % światowej produkcji, chociaż było to o 34,0 mln ton mniej niż stosunkowo najwyższy poziom w 2014 r. Głównymi zbożami są pszenica zwyczajna i orkisz (115,6 mln ton w 2018 r.), kukurydza na ziarno i mieszanka ziarnowo-kolbowa (69,0 mln ton), jęczmień (50,2 mln ton), owies (7,0 mln ton) oraz żyto i mieszanki żyta z pszenicą (6,5 mln ton). Ziarna te można wykorzystywać do produkcji żywności do bezpośredniego spożycia przez ludzi lub stosować jako paszę dla zwierząt gospodarskich lub do produkcji szeregu produktów od alkoholi po kosmetyki.

UE jest wiodącym producentem buraków cukrowych na świecie – 111,9 mln ton wyprodukowanych w 2018 r. stanowiło około połowę światowej produkcji. Jedynie jedna piąta cukru na świecie powstaje jednak z buraków cukrowych, reszta jest wytwarzana z trzciny cukrowej. W UE wyprodukowano również 46,8 mln ton ziemniaków. Cukry są stosowane w wielu środkach spożywczych – jako konserwanty, w celu nadania słodyczy, jako polewa lub dla zapewnienia odpowiedniej objętości i konsystencji. Wykorzystywane są także w szeregu produktów zdrowotnych, kosmetycznych, produktów do domu i ogrodu oraz produktów przemysłowych. Z kolei ziemniaki stosuje się m.in. w różnorodnych produktach spożywczych, jak również do produkcji alkoholi, jako paszę dla zwierząt gospodarskich oraz jako substancję zagęszczającą i wiążącą w sosach.

W 2018 r. w gospodarstwach UE wyprodukowano także wiele innych roślin uprawnych, w tym 32,0 mln ton roślin oleistych, 61,0 mln ton świeżych warzyw (w tym melonów i truskawek), 11,1 mln ton owoców cytrusowych, 26,2 mln ton winogron, 13,7 mln ton oliwek i 27,6 mln ton innych owoców, orzechów i owoców jagodowych.

Oprócz uprawy roślin w gospodarstwach UE prowadzono chów zwierząt z przeznaczeniem na mięso i przetwory mleczne. Wśród głównych mięs wyprodukowanych w 2018 r. w gospodarstwach UE znalazło się 22,9 mln ton wieprzowiny, 13,2 mln ton mięsa z kurcząt i 6,0 mln ton wołowiny. Ponadto w gospodarstwach UE wyprodukowano 156,6 mln ton mleka, z czego 144,8 mln ton odebrały mleczarnie, a 11,8 mln ton zostało wykorzystanych bezpośrednio w gospodarstwach.

Jaką wartość ma cała ta produkcja dla gospodarki? Wartość wszystkiego, co wyprodukowano w sektorze rolnym UE-27 w 2018 r., szacuje się na 404,7 mld EUR; kwota ta obejmuje wartość roślin uprawnych, zwierząt, usług rolniczych, a także niektórych towarów i usług, które nie były typowo rolnicze, ale których nie można było zmierzyć osobno.

Około połowa (53,0 %) wartości całkowitej produkcji w unijnym przemyśle rolnym[1] w 2018 r. pochodziła z roślin uprawnych ( 214,4 mld EUR), wśród których największą wartość miały warzywa i rośliny ogrodowe oraz zboża. Kolejne dwie piąte (38,5 %) pochodziło ze zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego ( 155,8 mld EUR), przy czym większość jedynie z mleka i świń. Resztę (8,5 %) stanowiły usługi rolnicze ( 19,5 mld EUR) i nieodłączna działalność pozarolnicza ( 15,1 mld EUR).

Udziały poszczególnych państw członkowskich różniły się znacząco, odzwierciedlając różnice w wielkościach produkcji, otrzymywanych cenach, jak również różnorodność uprawianych roślin, hodowanych zwierząt, pozyskanych produktów pochodzenia zwierzęcego i oferowanych usług. Znacznie ponad połowa (59,0 %) całkowitej wartości produkcji z unijnego przemysłu rolnego pochodziła od „wielkiej czwórki”, czyli Francji ( 77,2 mld EUR), Włoch ( 56,9 mld EUR), Niemiec ( 52,7 mld EUR) i Hiszpanii ( 52,2 mld EUR).

Towary i usługi zużycia pośredniego

Z jakich nakładów korzystają rolnicy? Produkcja tych wszystkich produktów wymaga ponoszenia kosztów. Rolnicy muszą dokonywać zakupu towarów i usług, aby wykorzystywać je jako nakłady w procesie produkcji; nabywają oni m.in. nasiona, nawozy, pasze czy paliwo do ciągników, a także usługi weterynaryjne. W kontekście księgowym te koszty nakładów określa się terminem „zużycie pośrednie”. Koszty zużycia pośredniego w 2018 r. w przemyśle rolnym w całej UE wyniosły ogółem 233,2 mld EUR.

Niektóre koszty są związane z hodowlą zwierząt; wymagały one paszy, która odpowiadała za ponad jedną trzecią (37,7 %) całkowitych kosztów zużycia pośredniego, i usług weterynaryjnych (kolejne 2,6 %). Podobnie część kosztów jest powiązana z uprawą roślin; rolnicy potrzebowali nasion i sadzonek (5,1 % wszystkich kosztów), wielu stosowało środki ochrony roślin, takie jak herbicydy, insektycydy i pestycydy (4,8 %) oraz nawozy i polepszacze gleby (6,6 %). Pozostałe koszty są wspólne dla wszystkich rodzajów gospodarstw, niezależnie czy są to gospodarstwa wyspecjalizowane, czy mieszane.

Powiązane zbiory danych: Zboża (w jęz. angielskim), buraki cukrowe i ziemniaki (w jęz. angielskim), mięso (w jęz. angielskim), mleko (w jęz. angielskim), wartości (w jęz. angielskim) oraz produkcja przemysłu rolnego (w jęz. angielskim).

Pestycydy i nawozy mineralne

W rolnictwie istnieje szczególne zainteresowanie stosowaniem pestycydów i nawozów mineralnych. W 2018 r. sprzedaż pestycydów w UE-27 wyniosła około 360 000 ton i wartość ta prawie nie uległa zmianie od 2011 r. Więcej informacji w tym artykule. W latach 2007–2018 zużycie nawozów mineralnych – azotu (N) i fosforu (P) – w rolnictwie utrzymywało się na wysokim poziomie. Szacuje się, że w 2018 r. wykorzystano 11,3 mln ton. Więcej informacji w tym artykule.

Wykres 5: Sprzedaż pestycydów, UE-27, lata 2011–2018
(w tys. ton)
Źródło: Eurostat (aei_fm_salpest09)

Jeżeli składniki pokarmowe stosowane w rolnictwie nie są pochłaniane przez uprawy, ich wykorzystywanie uznaje się za nadmierne i wiążą się z nim problemy dla środowiska, w tym zanieczyszczenie wody, wpływ na klimat[2] i zmniejszenie różnorodności biologicznej. Bilans azotu brutto (GNB) stanowi wskaźnik potencjalnej nadwyżki azotu (N) na gruncie rolnym (kg N na ha rocznie). Bilans azotu brutto UE-27 spadł z szacowanej średniej ilości 51 kg N na ha rocznie w latach 2004–2006 do 47 kg N na ha rocznie w latach 2013–2015. Więcej informacji w tym artykule. Nawozy mineralne odpowiadały za 45 % ilości azotu stosowanego w UE w 2014 r., a obornik za kolejne 38 %.

Bilans fosforu brutto pozwala uzyskać informacje o powiązaniach między stosowaniem fosforu w rolnictwie, przedostawaniem się fosforu do środowiska i zrównoważonym wykorzystywaniem zasobów składników pokarmowych gleby. Utrzymująca się nadwyżka wskazuje na potencjalne problemy środowiskowe, takie jak wymywanie fosforu skutkujące zanieczyszczeniem wody pitnej i eutrofizacją wód powierzchniowych. Stały niedobór może zakłócić trwałość zasobów gleby rolnej poprzez degradację gleby lub wydobycie gleby, prowadząc do spadku żyzności na obszarach, na których prowadzi się produkcję roślinną lub produkcję paszy. W latach 2013–2015 bilans fosforu brutto dla UE wyniósł 1,2 kg na hektar rocznie, co stanowiło spadek z 3,9 kg na hektar rocznie w latach 2004–2006. Oznacza to, że chociaż roczna nadwyżka nadal istnieje, jej wielkość zmalała. W latach 2013–2015 jej wielkość wynosiła ok. 30 % nadwyżki z pierwszych lat XXI wieku. Więcej informacji w tym artykule.

Wynik gospodarczy

W jaki sposób przekłada się to na wynik gospodarczy rolnictwa w UE? Szacuje się, że wartość dodana brutto unijnego przemysłu rolnego, będąca różnicą między wartością wszystkiego, co wyprodukowano w pierwotnym sektorze rolnym UE w 2018 r., a kosztami usług i towarów wykorzystanych w procesie produkcji, wyniosła w 2018 r. 171,5 mld EUR. Można spojrzeć na to w ten sposób, że na każde 1 euro poniesionego kosztu towarów i usług wykorzystanych w procesie produkcji (tzw. „zużycie pośrednie”) w przemyśle rolnym wytworzono wartość dodaną w wysokości 0,74 EUR.

Produkcja rolna w UE uzyskiwana przez miliony głównie małych gospodarstw daje w sumie dużą skalę działalności, nawet jeśli nie uwzględnimy jej fundamentalnego znaczenia dla przemysłu przetwórczego na dalszych etapach - w produkcji żywności i napojów. W 2018 r. wkład z sektora rolnego do PKB UE-27 wyniósł 1,2 %. Dla porównania – wkład z rolnictwa do unijnej gospodarki w 2018 r. był jedynie nieznacznie niższy niż PKB Grecji, której gospodarka jest siedemnastą co do wielkości gospodarką wśród państw członkowskich.

Jedną z miar wyników przemysłu rolnego jest wartość dodana netto w cenach czynników produkcji w przeliczeniu na pracownika przemysłu rolnego (tzn. na ekwiwalent pełnego czasu pracy wyrażony w rocznych jednostkach roboczych). W 2018 r. dochód z działalności rolniczej w całej UE na roczną jednostkę roboczą spadł (o 3,5 %) z poziomu odnotowanego w 2017 r. Pozostał on jednak o około jedną piątą wyższy (+21,5 %) od wartości z 2010 r.

Wykres 6: Dochód z działalności rolniczej na roczną jednostkę roboczą (wskaźnik A), lata 2017–2018
(2010 = 100)
Źródło: Eurostat (aact_eaa06)

Produkcja ryb

Żywność pochodzi nie tylko z upraw lub hodowli w gospodarstwach, lecz również z ryb i innych organizmów wodnych poławianych w morzu lub produkowanych w wodnych gospodarstwach hodowlanych. Rozporządzenia UE w sprawie przekazywania danych statystycznych dotyczących połowów ryb obejmują siedem obszarów morskich[3]. Są to: Atlantyk północno-wschodni; Atlantyk północno-zachodni; Morze Śródziemne oraz Morze Czarne; Atlantyk środkowo-wschodni; Atlantyk południowo-wschodni; Atlantyk południowo-zachodni; oraz zachodni Ocean Indyjski, przy czym w obrębie każdego z nich znajduje się szereg mórz.

Co do zasady statki rybackie zarejestrowane w unijnym rejestrze floty rybackiej mają równy dostęp do wszystkich wód i zasobów UE zarządzanych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb). Do dostępu do zasobów rybołówstwa zazwyczaj upoważnia licencja połowowa. Morskie zasoby większości komercyjnych gatunków ryb są jednak ograniczone przez całkowite dopuszczalne połowy (TAC), które są określane corocznie dla różnych regionów morskich na podstawie doradztwa naukowego zapewnianego przez organy doradcze, takie jak Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES) i Komitet Naukowo-Techniczny i Ekonomiczny ds. Rybołówstwa (STECF)[4]. W odniesieniu do 2018 r. Rada Europejska wyraziła zgodę na zwiększenie lub utrzymanie limitów połowowych z poprzedniego roku dla 53 stad i ograniczenie ich dla 25 stad.

Flota rybacka i zatrudnienie

Flota rybacka UE-27 wciąż się zmniejsza. Liczba aktywnych statków zarejestrowanych w 2018 r. wynosiła 75 800 o łącznej ładowności 1,4 mln ton brutto i łącznej mocy silnika 5,4 mln kilowatów (kW). W porównaniu z 2008 r. liczba statków była niższa o 3,8 %, całkowita pojemność brutto – o 18,4 %, a moc silnika – o 9,8 %.

Flota UE jest niezwykle zróżnicowana, przy czym zdecydowana większość statków nie przekracza 10 metrów długości, a tylko nieliczne są dłuższe niż 40 metrów. W 2018 r. średnia wielkość statku rybackiego w UE wynosiła 18 ton brutto, a średnia moc silnika – 71,2 kW.

Pod względem pojemności brutto zdecydowanie największą flotę rybacką wśród państw członkowskich miała Hiszpania (24,4 % całej floty UE). Jeżeli chodzi o moc silnika, największa flota należała jednak do Francji (17,9 % całej floty UE), a niewiele mniejsza – do Włoch (17,2 %). Biorąc pod uwagę liczbę statków, największą flotę w UE miała Grecja (19,7 % wszystkich statków), a na drugim miejscu znalazły się Włochy (15,9 %). Przeciętnie greckie statki były jednak w 2018 r. niewielkie – ich średnia wielkość wynosiła 4,8 ton brutto, a średnia moc silnika – 28,6 kW.

W 2017 r. w unijnym przemyśle surowcowym rybołówstwa zatrudnionych było według wstępnych danych166 600 osób, z których około jedna trzecia była zatrudniona w podsektorze akwakultury. W branży rybackiej w 2017 r. w Hiszpanii pracowało około 41 000 osób, we Włoszech kolejne 29 000 osób, w Grecji 21 000 osób, a we Francji 20 000 osób.

Powiązane zbiory danych: Flota rybacka (w jęz. angielskim) i zatrudnienie w rybołówstwie i akwakulturze (w jęz. angielskim).

Połowy i akwakultura

Monitorowanie połowów i produkcji akwakultury jest istotnym narzędziem ochrony stad ryb i utrzymania wspólnych zasobów dostępnych w dużych i zasobnych łowiskach Europy.

Szacuje się, że całkowita produkcja produktów rybołówstwa UE-27 wyniosła w 2017 r. 5,7 mln ton ekwiwalentu masy w relacji pełnej (masy lub wagi po usunięciu z wody). Cztery piąte (80,1 %) całkowitej produkcji rybołówstwa pochodziło z połowów (4,6 mln ton), a pozostała jedna piąta – z akwakultury (1,1 mln).

W 2017 r. około połowa (48,8 %) całej unijnej produkcji rybołówstwa z połowów i akwakultury pochodziła z zaledwie trzech państw członkowskich: Hiszpanii (17,9 %), Danii (16,1 %) i Francji (14,7 %). Dla porównania warto zauważyć, że całkowita produkcja rybołówstwa w Norwegii (3,5 mln ton masy w relacji pełnej w 2017 r.) wyniosła około 60 % całkowitej produkcji UE, a w Islandii (1,2 mln ton w 2017 r.) była niemal tak duża jak w Hiszpanii, która jest największym unijnym producentem ryb.

Szacuje się, że połów UE-27 ogółem wyniósł w 2018 r. 4,6 mln ton masy w relacji pełnej, a więc był zbliżony do poziomu z 2017 r. Pozostał on jednak znacznie niższy niż połów na przełomie tysiąclecia (o 1,3 mln ton mniej niż połów w 2001 r.), chociaż był o 0,8 mln ton wyższy niż najniższa wartość – w 2012 r.

Chociaż europejska flota rybacka prowadzi działalność na całym świecie, około trzech czwartych wszystkich unijnych połowów dokonuje się w Atlantyku północno-wschodnim. Głównymi gatunkami poławianymi w Atlantyku północno-wschodnim były śledź atlantycki, makrela atlantycka, szprot i błękitek.

Około jedną piątą całkowitego połowu unijnej floty rybackiej w Morzu Śródziemnym i Morzu Czarnym według masy w relacji pełnej stanowiły sardynki europejskie, a kolejną jedną piątą – sardele europejskie. W Atlantyku środkowo-wschodnim dokonywano głównie połowów bonito i tuńczyka żółtopłetwego, sardynek europejskich i makreli. W zachodnim Oceanie Indyjskim poławiano przede wszystkim gatunki tuńczyka – bonito, tuńczyka żółtopłetwego lub opastuna. Wreszcie w Atlantyku południowo-zachodnim głównymi poławianymi gatunkami były: morszczuk, inne ryby denne i kałamarnice, w Atlantyku południowo-wschodnim – makrele i bonito, zaś w Atlantyku północno-zachodnim – karmazyny, halibuty i dorsze.

Szacuje się, że w 2017 r. w UE wyprodukowano 1,1 mln ton organizmów wodnych (takich jak mięczaki i skorupiaki), co odpowiadało jednej piątej całości produkcji europejskiego rybołówstwa. Pod względem wielkości produkcji unijny sektor akwakultury był ósmym na świecie, a jego udział w wielkości światowej produkcji w 2016 r. wyniósł 1,6 %. Szacunkowa wartość produkcji unijnej akwakultury w 2017 r. wyniosła 5,1 mld EUR, około dwie piąte łącznej wartości produkcji produktów rybołówstwa w UE ogółem.

Powiązane zbiory danych: Połowy (w jęz. angielskim) i akwakultura (w jęz. angielskim).

Wytwarzanie odpadów

W ramach działalności z zakresu rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa powstaje szereg rozmaitych odpadów, w szczególności odpadów zwierzęcych i roślinnych. Należą do nich gnojowica i obornik, a także różne odpady zielone, w tym odpady ulegające biodegradacji.

W 2016 r. w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie w UE-27 wytworzono 20,3 mln ton odpadów, co stanowiło 0,9 % wszystkich odpadów wytworzonych w ramach działalności gospodarczej i w gospodarstwach domowych w UE. Zdecydowaną większość tych odpadów (17,0 mln ton) stanowiły odpady zwierzęce i roślinne.

Ilość odpadów zwierzęcych i roślinnych w 2016 r. była znacząco niższa niż 57,3 mln ton wytworzonych w 2004 r., lecz jednocześnie nieznacznie wyższa w porównaniu ze stosunkowo niskim poziomem 14,5 mln ton wytworzonych w 2012 r.

Główne rodzaje odpadów zwierzęcych i roślinnych wytwarzanych przez ten sektor gospodarki to odchody i mocz zwierząt oraz obornik. W 2016 r. w gospodarstwach wytworzono 12,0 mln ton tego rodzaju odpadów, a więc zdecydowanie mniej niż 30,9 mln ton wytworzonych w 2004 r., choć jednocześnie o 2,3 mln ton więcej niż stosunkowo mała ilość z 2012 r.

Pod względem wagi dwie trzecie wytworzonych w UE odpadów w postaci odchodów i moczu zwierząt oraz obornika powstało w Hiszpanii (39,4 %) i w Niderlandach (27,5 % całkowitej ilości w UE). Choć jednak w latach 2004–2016 w Hiszpanii poziom tego rodzaju odpadów spadł o 11,8 mln ton, to w tym samym okresie w Niderlandach wzrósł o 2,7 mln ton.

Powiązany zbiór danych: Wytwarzanie odpadów (w jęz. angielskim).

Etap przetwarzania

System żywnościowy ma znacznie szerszy zakres niż produkcja podstawowa produktów rolnych. Obejmuje on również przetwórstwo i sprzedaż żywności. Rolnictwo jest działalnością polegającą na uprawie, hodowli i zbiorze produktów podstawowych. Zanim jednak żywność i napoje trafią na stół, często najpierw są przetwarzane, następnie pakowane, transportowane, dystrybuowane i sprzedawane.

Zważywszy na te powiązania, za cele unijnej wspólnej polityki rolnej (WPR) przyjęto „zapewnienie stabilnych dostaw żywności po przystępnych cenach”, „kultywowanie gospodarki wiejskiej przez promowanie zatrudnienia w rolnictwie, przemyśle rolno-spożywczym i w sektorach powiązanych” i „ochronę jakości żywności i zdrowia”.

Duża część produkcji 10,3 mln unijnych gospodarstw jest sprzedawana przemysłowi spożywczemu i produkcji napojów do celów przetwarzania zarówno w UE, jak i poza nią; jedynie niektóre produkty, jak wino, oliwa z oliwek i ser, są czasami przetwarzane bezpośrednio przez rolników lub spółdzielnie rolnicze.

Z kolei w przetwórczym przemyśle spożywczym i produkcji napojów produkuje się szereg produktów do spożycia lub wykorzystania jako produkty pośrednie (np. oleje, tłuszcze i cukry) na potrzeby ich dalszego przetwarzania lub przekształcania w innych sektorach produkcji na późniejszych etapach łańcucha przed udostępnieniem ich konsumentom.

Mleczarnie i rzeźnie

W przypadku produktów spożywczych pochodzących od zwierząt pierwszym etapem przetwarzania jest mleczarnia lub rzeźnia. Zakłady mleczarskie nabywają mleko bądź w punktach skupu mleka, bądź częściej bezpośrednio w gospodarstwach w celu przetworzenia go w przetwory mleczne. Rzeźnie w UE są zarejestrowanymi i zatwierdzonymi zakładami dokonującymi uboju i obróbki poubojowej zwierząt w celu produkcji mięsa przeznaczonego do spożycia przez ludzi. Zazwyczaj działalność takich zakładów nie jest uznawana za przetwórstwo, ale w celu zapewnienia wyważonego przeglądu uwzględniono je w analizie.

W 2018 r. w UE-27 istniało około 4 900 zakładów mleczarskich. Duży ich odsetek znajdował się w państwach członkowskich Europy południowej. W samych Włoszech funkcjonowało niemal 1 200 mleczarni, a w Grecji około 800.

W większości państw członkowskich mleczarnie były stosunkowo małe – odbierały poniżej 5 000 ton mleka rocznie. Na przykład we Włoszech mniej niż 5 000 ton mleka rocznie odbierało blisko trzy czwarte mleczarni, a w Grecji 94 % wszystkich mleczarni. Istnieją jednak pewne wyjątki. W kilku państwach członkowskich istniała niewielka liczba stosunkowo dużych mleczarni, które odbierały ponad 100 000 ton mleka rocznie. Dotyczyło to około jednej trzeciej z 38 mleczarni w Irlandii, około 40 % z 30 mleczarni w Niderlandach i z 14 mleczarni na Litwie oraz 46 % ze 115 mleczarni w Niemczech.

Nastąpiła znacząca konsolidacja rynku mleczarskiego w UE. Na przykład w latach 1994–2018 liczba zakładów mleczarskich we Włoszech, Francji i w Niemczech zmniejszyła się o połowę lub ponad połowę.

Powiązany zbiór danych: Mleczarnie (w jęz. angielskim).

Produkcja produktów spożywczych i napojów

W 2017 r. w UE-27 istniało ok. 280 000 przedsiębiorstw produkujących żywność i napoje. Około połowa (51,4 %) z tych przedsiębiorstw zajmowała się wyrobami piekarniczymi i mącznymi, takimi jak chleb, ciasta, ciastka i makarony. W 2017 r. przedsiębiorstwa produkujące mięso i produkty mięsne, napoje i inne produkty spożywcze, takie jak cukry i wyroby cukiernicze, dania gotowe i herbaty stanowiły łącznie w przybliżeniu kolejną jedną trzecią przedsiębiorstw z sektora żywności i napojów.

Wykres 7: Przedsiębiorstwa z sektora spożywczego i produkcji napojów według rodzaju produktu, UE-27, 2017 r.
(%)
Źródło: Eurostat (sbs_sc_sca_r2)

W 2017 r. przedsiębiorstwa z sektora żywności i napojów zatrudniały 4,4 mln osób. W tym samym roku przedsiębiorstwa produkujące żywność osiągnęły obrót w wysokości 930 mld EUR, a przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją napojów z 26 państw członkowskich, w odniesieniu do których dane są dostępne – kolejne 151 mld EUR obrotu.

Największa liczba przedsiębiorstw z sektora żywności i napojów istniała we Francji i Włoszech – po około 20% wszystkich takich przedsiębiorstw w UE. Najwięcej osób w tym sektorze zatrudniano jednak w Niemczech (20,3 % w całej UE), a na kolejnych miejscach znalazły się Francja (16,1 %) i Włochy (10,4 %).

Ogromną większość (około 95 %) wszystkich przedsiębiorstw z sektora spożywczego i produkcji napojów w UE stanowiły małe przedsiębiorstwa zatrudniające poniżej 50 osób. W istocie ok. 80 % wszystkich przedsiębiorstw z sektora spożywczego i produkcji napojów stanowiły w 2017 r. bardzo małe przedsiębiorstwa, zatrudniające mniej niż dziesięć osób.

Średnie przedsiębiorstwa, w których liczba pracowników wynosiła 50–249 osób, i duże przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 250 osób stanowiły łącznie mniejszość przedsiębiorstw we wszystkich państwach członkowskich. Najwyższy ich odsetek występował w Luksemburgu (14,6 %), Niemczech (13,0 %) i na Litwie (9,8 %), a w większości pozostałych państw członkowskich, w tym w Hiszpanii (4,4 %), Francji (1,8 %) i Włoszech (1,8 %), był znacznie niższy.

Wartość produkcji żywności i napojów w UE w 2018 r. oszacowano na 860 mld EUR. Liczba ta była nieco ponad dwukrotnie wyższa niż wartość produkcji podstawowej produktów rolnych przemysłu rolnego UE.

Dane gromadzi się w odniesieniu do 372 kategorii produktów spożywczych i napojów, w tym dziewięciu kategorii paszy dla zwierząt utrzymywanych w warunkach fermowych i karmy dla zwierząt domowych. Wartość żywności i napojów wyprodukowanych w Niemczech w 2018 r. była najwyższa wśród państw członkowskich (149,5 mld EUR), a na kolejnych miejscach znalazły się Francja ( 135,5 mld EUR) i Włochy ( 124,0 mld EUR).

Spośród wyprodukowanych w UE w 2018 r. produktów z kategorii żywności i napojów największą wartość – 29,0 mld EUR osiągnęło piwo (słodowe, ale z wyłączeniem piwa bezalkoholowego). W związku z tym rynek ten ma szczególne znaczenie dla rolników uprawiających jęczmień na słodowanie (ale również inne zboża) i chmiel. Głównymi państwami członkowskimi produkującymi takie piwo były Niemcy (20,6 % całkowitej produkcji w UE) i Hiszpania (12,6 %), chociaż pewien stopień specjalizacji występował także w Belgii (10,2 % całkowitej produkcji w UE w 2017 r.) i Niderlandach (7,6 %).

Innymi podstawowymi produktami z kategorii żywności i napojów produkowanymi w UE były świeży chleb ( 26,7 mld EUR w 2018 r.), ser tarty, sproszkowany, ser z przerostem niebieskiej pleśni i inne nieprzetworzone rodzaje sera ( 26,5 mld EUR), ciasta i wypieki cukiernicze ( 22,1 mld EUR) oraz wędliny i podobne produkty ( 21,0 mld EUR).

Wytwarzanie odpadów

W 2016 r. z przetwórstwa i produkcji żywności w UE-27 wytworzono 36,1 mln ton odpadów, co stanowiło 1,4 % wszystkich odpadów wytworzonych przez działalność gospodarczą i gospodarstwa domowe w UE. Dużą część tej łącznej ilości stanowiły odpady zwierzęce i roślinne (zarówno niebezpieczne, jak i inne niż niebezpieczne). Obejmuje to odpadowe tkanki zwierzęce i odpadowe masy roślinne, osad, odpady konserwantów, tłuszcze i oleje oraz odpady ulegające biodegradacji.

W 2016 r. z produkcji produktów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych w UE-27 wytworzono 21,4 mln ton odpadów zwierzęcych i roślinnych (zarówno niebezpiecznych, jak i innych niż niebezpieczne). Liczba ta była znacząco niższa niż 36,3 mln ton wytworzone w 2004 r.

Największą ilość tych odpadów zwierzęcych i roślinnych wytworzono w Niderlandach (30,3 % wszystkich odpadów w UE). W latach 2004–2016 ilość odpadów z przetwórstwa i produkcji żywności utrzymywała się na stosunkowo stałym poziomie wbrew unijnej tendencji. Z kolei w wielu państwach członkowskich ilość ta gwałtownie spadła, m.in. w Polsce (z 7,0 mln ton do zaledwie 1,4 mln ton w 2016 r.).

Powiązany zbiór danych: Wytwarzanie odpadów (w jęz. angielskim).

Handel produktami rolnymi, produktami spożywczymi i napojami

Handel produktami rolnymi to działalność polegająca na kupnie i sprzedaży towarów rolnych i usług rolniczych. Jeżeli państwa są w stanie wyprodukować nadwyżkę, może być ona przedmiotem wymiany na inne towary i usługi. Dlaczego prowadzi się handel produktami rolnymi? Istnieje wiele możliwych przyczyn, m.in. brak alternatyw na poziomie lokalnym (na przykład niektóre rośliny uprawia się wyłącznie w określonym klimacie) lub fakt, że część państw i regionów może zaoferować towary tańsze, lepszej jakości, bezpieczne, wyprodukowane w sposób zrównoważony i pełnowartościowe. Handel może także pomóc w zapewnieniu obcej waluty, wspieraniu zatrudnienia w przemyśle eksportowym, zwiększeniu dochodów w sektorze oraz dostarczaniu konsumentom produktów wysokiej jakości po konkurencyjnych cenach i na zasadzie większej dostępności przez cały rok.

W klasyfikacjach handlu produkty rolne mogą obejmować trzy główne grupy: zwierzęta i produkty pochodzenia zwierzęcego, produkty upraw polowych i środki spożywcze.

Unia Europejska (UE) jest największym partnerem w międzynarodowym handlu produktami rolnymi. UE-27 importuje głównie proste, nieprzetworzone towary rolne, natomiast eksportuje zasadniczo przetworzone produkty spożywcze. Więcej informacji w tym artykule. Największą grupą produktów rolnych eksportowanych z UE były środki spożywcze i napoje (54 %), a na kolejnych miejscach znalazły się produkty roślinne i produkty pochodzenia zwierzęcego (23 % w obu przypadkach). Jeżeli chodzi o import, największą grupę stanowiły produkty roślinne (44 %), a na kolejnych miejscach znalazły się środki spożywcze (34 %) i produkty pochodzenia zwierzęcego (22 %).

W 2019 r. wartość handlu towarami rolnymi między UE-27 i pozostałymi państwami świata ogółem (import i eksport) wyniosła 325 mld EUR. Ponieważ wartość eksportu (182 mld EUR) była wyższa niż wartość importu (143 mld EUR), powstała nadwyżka handlowa w wysokości 39 mld EUR. W latach 2002–2019 unijny handel produktami rolnymi wzrósł ponad dwukrotnie, co odpowiada średniemu wzrostowi rocznie o 5,0 %.

Kategoria produktów pochodzenia zwierzęcego obejmuje żywe zwierzęta, mięso, ryby, skorupiaki i bezkręgowce wodne, przetwory mleczne, jaja, miód i inne produkty pochodzenia zwierzęcego. W tej kategorii produktów w 2019 r. nadwyżka handlowa UE wyniosła 7,3 mld EUR. Nadwyżki handlowe dotyczące „przetworów mlecznych (co obejmuje sery, mleko i jogurty) i jaj ptasich” (12,5 mld EUR), „mięsa i jadalnych podrobów mięsnych” (9,9 mld EUR) oraz „żywych zwierząt” (2,8 mld EUR) z nawiązką skompensowały deficyt (17,7 mld EUR) powstały w przypadku ryb, skorupiaków i bezkręgowców wodnych.

Wykres 8: Eksport i import produktów rolnych według kategorii produktu, UE-27, 2019 r.
(w mln EUR)
Źródło: Eurostat (kod danych COMEXT: DS-016894)

Produkty upraw polowych obejmują zboża, warzywa, produkty ogrodnicze, owoce, kawę oraz tłuszcze i oleje. W 2019 r. w tej kategorii produktów upraw polowych UE odnotowała deficyt handlowy wynoszący 25,3 mld EUR, wynikający głównie z deficytów w handlu „jadalnymi owocami i orzechami” ( 13,9 mld EUR), „kawą, herbatą, herbatą paragwajską i przyprawami” ( 7,6 mld EUR) oraz „nasionami i owocami oleistymi” ( 7,1 mld EUR).

Środki spożywcze obejmują różnego rodzaju przetworzone towary pozyskane z produktów upraw polowych i produktów pochodzenia zwierzęcego, takie jak cukier, napoje, tytoń oraz gotowa pasza dla zwierząt. W kategorii środków spożywczych w 2019 r. nadwyżka handlowa UE wyniosła 51,1 mld EUR. Złożyły się na nią nadwyżki handlowe w przypadku „napojów, alkoholi i octów” ( 25,7 mld EUR) oraz „przetworów ze zbóż, mąki, skrobi lub mleka” (13,7 mld EUR).

Kim są główni partnerzy UE w handlu produktami rolnymi?

Głównym partnerem handlowym UE-27 w odniesieniu do towarów rolnych było Zjednoczone Królestwo, wówczas będące jeszcze państwem członkowskim UE. W 2019 r. pozostałe państwa członkowskie eksportowały do Zjednoczonego Królestwa towary rolne o wartości do 46,7 mld EUR, co stanowiło 25,1 % eksportu towarów rolnych z UE-27 ogółem, i importowały towary rolne w o wartości do 19,7 mld EUR, około 12,9 % takiego importu.

Drugim głównym rynkiem eksportowym dla unijnych towarów rolnych były Stany Zjednoczone odpowiadające za 11,6 % lub 12,6 mld EUR, a trzecim Chiny (5,8 % lub 10,8 mld EUR). Brazylia i Stany Zjednoczone były odpowiednio drugim i trzecim głównym partnerem w odniesieniu do importu produktów rolnych do UE w 2019 r.

Wykres 9: Zewnętrzny handel UE produktami rolnymi według głównych partnerów, UE-27, 2019 r.
(% udział eksportu/importu UE-27)
Źródło: Eurostat (kod danych COMEXT: DS-016894)

Etap dystrybucji

Dystrybutorzy żywności i napojów działają między producentami i konsumentami. Do tej grupy należą hurtownicy i sprzedawcy detaliczni. W uproszczeniu hurtowników można uznać za pośredników działających między producentami a sprzedawcami detalicznymi lub między dwoma producentami.

Hurtownicy, sprzedawcy detaliczni i usługodawcy w sektorze żywności i napojów

W 2017 r. w UE istniało 203 tys. przedsiębiorstw specjalizujących się w hurtowej sprzedaży żywności i napojów oraz kolejne 719 tys. przedsiębiorstw specjalizujących się w żywności i napojach albo zajmujących się w przeważającym stopniu tymi produktami. W całej UE istniało również 1,5 mln przedsiębiorstw świadczących usługi gastronomiczne, takich jak restauracje, bary, kawiarnie, oraz przedsiębiorstwa cateringowe.

Przedsiębiorstwa zajmujące się dystrybucją żywności i napojów są ważnymi pracodawcami w UE. W 2017 r. w sektorze sprzedaży hurtowej i wyspecjalizowanej sprzedaży detalicznej żywności i napojów, a także w restauracjach, barach, kawiarniach i przedsiębiorstwach świadczących usługi cateringowe pracowało 10,6 mln osób. Ponadto kolejne 5,0 mln osób pracowało w niewyspecjalizowanych sklepach, w których przeważała detaliczna sprzedaż żywności i napojów.

Przedsiębiorstwa takie są stosunkowo bardziej rozpowszechnione w południowych państwach członkowskich, co wynika zarówno z zakorzenionej w kulturze popularności kawiarni i restauracji, jak i z turystyki. Przykładowo jeden lokal serwujący napoje – bar lub kawiarnia – przypadał średnio na 234 mieszkańców Portugalii, 255 mieszkańców Hiszpanii i 291 mieszkańców Grecji.

Powiązane zbiory danych: Hurtownicy (w jęz. angielskim) i detaliści (w jęz. angielskim).

Transport

Oczywistym jest, że aby surowa produkcja rolna trafiła od producentów do konsumentów w postaci żywności, łańcuch „od pola do stołu” musi obejmować transport. Długość tej podróży i sieć transportowa, jaką pokonuje żywność, mogą być bardzo różne i zależą między innymi od tego, jak łatwo towary się psują i jakie wymogi należy spełnić, aby zachowały świeżość i dobrą jakość. Przykładowo niektóre produkty rolne i spożywcze muszą być zamrożone, inne schłodzone lub muszą znajdować się w atmosferze kontrolowanej, podczas gdy jeszcze inne transportuje się w stanie suchym lub w warunkach klimatyzowanych.

Każdego roku samochody ciężarowe w UE przewożą drogą lądową miliardy ton produktów rolnych i spożywczych. W latach 2017 i 2018 samochodami ciężarowymi (o ponad 3,5 ton pojemności ładunkowej) zarejestrowanymi w UE-27 przewieziono po drogach ok. 1,2 mld ton podstawowych produktów sektorów rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa i rybołówstwa. Obejmuje to zarówno towary wyprodukowane w UE, jak i przywożone spoza UE. Ponadto w 2017 r. samochody ciężarowe zarejestrowane w UE przewiozły 1,5 mld ton produktów spożywczych, napojów i tytoniu.

Wykres 10: Transport drogowy produktów rolnych i spożywczych, UE-27, lata 2010–2018
Źródło: Eurostat (road_go_ta_tg) i (road_go_ta_dctg)

Należy zauważyć, że dane te nie uwzględniają masy produktów przewożonych po drogach UE samochodami ciężarowymi zarejestrowanymi poza UE ani samochodami ciężarowymi o pojemności ładunkowej poniżej 3,5 t. Ma to znaczenie w krajach leżących przy granicy UE, ponieważ część transportu międzynarodowego nie jest objęta tymi statystykami.

Jednostką miary transportu towarowego jest tonokilometr (tkm). Oznacza to transport jednej tony towarów danym rodzajem transportu na dystansie jednego kilometra. Do celów niniejszej analizy stosuje się tę jednostkę jako miarę pracy przewozowej. W przypadku produktów sektorów rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa i rybołówstwa, przewożonych samochodami ciężarowymi zarejestrowanymi w UE o pojemności ładunkowej powyżej 3,5 t, wyniosła ona w 2017 r. 195 mld tonokilometrów, zaś w 2018 r. 191 mld tonokilometrów. Transport produktów spożywczych, napojów i tytoniu wyniósł w 2017 r. kolejne 288 mld tonokilometrów. Oznacza to, że każda tona tych łącznych towarów przewożonych transportem drogowym pokonała dystans równy średnio 176 km.

Samochodami ciężarowymi zarejestrowanymi w UE przewozi się bardzo wiele rozmaitych produktów, ale w 2017 r. praca przewozowa w transporcie drogowym połączonych grup produktów sektorów rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa i rybołówstwa oraz produktów spożywczych, napojów i tytoniu była większa niż w przypadku jakiejkolwiek innej grupy produktów. Na te połączone grupy towarów przypadało 27,5 % pracy przewozowej całego transportu drogowego towarów samochodami ciężarowymi zarejestrowanymi w UE oraz 20,8 % całkowitego tonażu transportu drogowego towarów w 2017 r.

Znaczną większość (85,4 % tonażu towarów w 2017 r.) produktów sektorów rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa i rybołówstwa przewożonych przez samochody ciężarowe zarejestrowane w UE przewożono na odległość mniejszą niż 300 km. Tak było również w przypadku produktów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych (79,8 %). W obu przypadkach większość (odpowiednio 68,1 % i 58,9 %) tych produktów przewożono na odległości mniejsze niż 150 km. W dużej mierze odzwierciedla to fakt, że wiele (szczególnie świeżych) produktów rolnych i spożywczych łatwo się psuje oraz że są one powszechnie dostępne u producentów regionalnych.

Największy udział w drogowym transporcie produktów sektorów rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa i rybołówstwa oraz produktów spożywczych w UE, podobnie jak w przypadku innych produktów, miał krajowy transport drogowy towarów odbywający się między dwoma punktami położonymi w tym samym kraju i dokonywany przez pojazd zarejestrowany w tym kraju. Jeżeli chodzi o transport drogowy towarów z sektorów rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa i rybołówstwa, we wszystkich państwach członkowskich przeważał transport krajowy. Największy udział (powyżej 99 %) odnotowano w wyspiarskich państwach członkowskich, takich jak Cypr i Irlandia, oraz w państwach posiadających solidne międzynarodowe połączenia transportu morskiego, takich jak Finlandia i Szwecja. Jedynie w kilku państwach członkowskich, takich jak Niderlandy i Belgia, gdzie znajdują się ważne porty towarowe, a także w Luksemburgu, Słowenii, na Węgrzech i Słowacji, udział międzynarodowego transportu towarowego produktów sektorów rolnictwa, łowiectwa, leśnictwa i rybołówstwa przekroczył 15 %.

Etap konsumenta

Obywatele Unii mogą korzystać z szerokiej oferty żywności i napojów. Zakupów dokonuje się często zgodnie z lokalną, regionalną i krajową kuchnią i stanowią one część narodowej tożsamości kulturowej państwa członkowskiego. Istnieją również znaczne różnice w proporcji dochodów gospodarstw domowych wydawanych na produkty żywnościowe i napoje.

Średnio w UE-27 w 2018 r. na żywność i napoje (w tym usługi gastronomiczne) przypadało łącznie 21,5 % wydatków gospodarstw domowych na spożycie. Z tej sumy średnio 11,8 % wydano na żywność, 6,8 % na usługi gastronomiczne, 1,6 % na napoje alkoholowe i 1,2 % na napoje bezalkoholowe. Jednak proporcje te różniły się znacznie w poszczególnych państwach członkowskich. Najwyższy ogólny udział odnotowano w Rumunii i Estonii (30,9 % w obu państwach), a najniższy w Luksemburgu (17,3 %) i Niemczech (16,6 %).

Dla większości ludzi żywność i napoje stanowią niezbędny składnik wydatków, choć wiele osób boryka się z niedostatkami żywności. Mniej więcej co dziesiąta osoba (szacunkowo 11,9 %) powyżej 16 roku życia miała w 2018 r. pewną albo znaczną trudność z zakupem posiłku zawierającego mięso, kurczaka lub rybę lub wegetariański odpowiednik tych produktów. Odsetek ten był najwyższy (13,8 %) wśród osób w przedziale wiekowym 55–64 lat.

Ubóstwo uniemożliwia wielu ludziom w UE spożywanie pożywnych posiłków. Jednak wraz ze wzrostem średnich dochodów często dochodzi do zastępowania produktów produktami lepszej jakości i do szerszego korzystania z usług gastronomicznych. Udział średnich wydatków na żywność i napoje w dochodach generalnie spada wraz ze wzrostem średniego dochodu.

Spośród grup społeczno-gospodarczych w całej UE udział żywności w wydatkach gospodarstw domowych był największy wśród bezrobotnych (17,2 %) i emerytów (15,9 %), a najmniejszy wśród pracowników niebędących pracownikami fizycznymi (12,6 %). Największy udział wydatków na usługi gastronomiczne w wydatkach gospodarstw domowych odnotowano w przypadku pracowników niebędących pracownikami fizycznymi (5,4 %). Udział wydatków na napoje alkoholowe w wydatkach gospodarstw domowych niewiele się różnił pomiędzy poszczególnymi grupami społeczno-ekonomicznymi (0,9–1,1 punktów procentowych).

Zatem na jaką żywność i napoje ludzie wydają pieniądze? Wśród kategorii żywności największy udział w wydatkach konsumpcyjnych gospodarstw domowych w każdym z państw członkowskich miało mięso (średnio 3,3 % w całej UE w 2015 r., osiągając najwyższy poziom 7,8 % w Rumunii).

Komisja Europejska podjęła szereg inicjatyw promujących zdrową i zrównoważoną dietę. Należała do nich inicjatywa z 2007 r. w sprawie kwestii zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością,[5] która obejmowała inicjatywy dotyczące etykietowania żywności, szkolnych programów dotyczących owoców i mleka, sportu i projektów badawczych. Do innych celów należały: uniknięcie niedoborów żywieniowych i bezpośrednich problemów zdrowotnych związanych z nadwagą; działanie na rzecz bezpiecznej i zrównoważonej żywności; ograniczenie marnowania żywności oraz poprawa dobrostanu zwierząt. Bezpośrednie problemy zdrowotne związane z nadwagą lub otyłością mają również wpływ na gospodarkę w postaci kosztów leczenia chorób związanych z nadwagą. Otyłość wywołuje wiele chorób przewlekłych, w tym cukrzycę, raka i choroby układu krążenia. Wskaźnik masy ciała (BMI) to waga danej osoby w kilogramach podzielona przez kwadrat jej wzrostu.

W 2017 r. połowę ludności UE-27 (51,8 %) zaklasyfikowano jako osoby z nadwagą. W 2017 r. nieco ponad jedna trzecia (36,9 %) ludności UE była blisko granicy otyłości (BMI od 25, ale poniżej 30), a kolejne 14,9 % ludności było otyłych (BMI powyżej 30). Wydaje się, że proporcje te rosną. Tak było w przypadku zdecydowanej większości państw członkowskich, w przypadku których dostępne są dane sięgające 2008 r. W niektórych państwach członkowskich znacznie wzrósł odsetek osób z nadwagą; na przykład w Bułgarii wzrósł on z 50,8 % w 2008 r. do szacowanego poziomu 59,5 %, a w Rumunii z 50,3 % w 2008 r. do szacowanego poziomu 62,9 % w 2017 r. (najwyższy poziom wśród państw członkowskich).

Odsetek osób blisko granicy otyłości i otyłych generalnie zmienia się z wiekiem i osiąga najwyższą wartość między 55 a 74 rokiem życia, po czym ponownie spada. Nieco ponad jedna piąta (22,1 % w 2014 r.) młodych dorosłych w całej UE w wieku od 18–24 lat to osoby blisko granicy otyłości lub otyłe. Spośród dorosłych w wieku 65–74 lat jednak prawie dwie trzecie (66,4 % w 2014 r.) było blisko granicy otyłości lub otyłych.

Tabela 1: Udział osób z nadwagą w populacji według płci i wieku, 2014 r.
(%)
Źródło: Eurostat (hlth_ehis_bm1e)

Dane te potwierdzają, że propagowanie zdrowego, zrównoważonego żywienia w wymiarze wielopokoleniowym i zrównoważonej konsumpcji żywności leży w interesie politycznym.

Powiązane zbiory danych: Wydatki na konsumpcję (w jęz. angielskim),struktura społeczno-gospodarcza oraz otyłość (w jęz. angielskim).

Wytwarzanie odpadów

Gospodarstwa domowe w UE-27 w 2016 r. wytworzyły 187,4 mln ton odpadów, co stanowiło 8,3 % wszystkich odpadów wytworzonych w wyniku działalności gospodarczej i przez gospodarstwa domowe. Odpady te obejmują tworzywa sztuczne, metale, odzież i wiele innych. W ramach całości odpadów z gospodarstw domowych w 2016 r. wytworzono 28,3 mln ton odpadów zwierzęcych i zmieszanych odpadów żywnościowych oraz odpadów pochodzenia roślinnego.

Wykres 11: Wytwarzanie odpadów w wyniku działalności gospodarczej i przez gospodarstwa domowe, UE-27, 2016 r.
(%)
Źródło: Eurostat (env_wasgen)

Ilość odpadów zwierzęcych oraz zmieszanych odpadów żywnościowych i odpadów pochodzenia roślinnego wytwarzanych przez gospodarstwa domowe podwoiła się (+104,1 %) w latach 2004–2016. Wynika z tego, że w kwestii odpadów żywnościowych w UE jest jeszcze wiele do zrobienia.

Powiązany zbiór danych: Wytwarzanie odpadów (w jęz. angielskim).

Podsumowanie

Działania na rzecz rozwiązania problemów związanych z odpadami, wagą i zdrowiem obywateli, przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego i łagodzeniu zmiany klimatu, będą miały wpływ na cały łańcuch żywnościowy. To z kolei będzie miało wpływ na to, co i w jaki sposób produkuje się w sektorze rolnictwa i rybołówstwa; na sposób pakowania, etykietowania i transportowania żywności; na to, co jest przedmiotem handlu z partnerami na całym świecie; i wreszcie na żywność, którą spożywamy, i na to, co pijemy. Naświetlenie obecnej sytuacji w łańcuchu jest pierwszym etapem tej nowej strategii.

Dane źródłowe tablic i wykresów

Źródła danych

Badanie struktury gospodarstw rolnych

Prawie wszystkie dane statystyczne dotyczące gospodarstw rolnych i rolników pozyskano z badania struktury gospodarstw rolnych za 2016 r. Badanie struktury gospodarstw rolnych zapewnia szeroki zakres informacji na temat gospodarstw rolnych, w tym szczegółowe dane dotyczące cech charakterystycznych osób pracujących w rolnictwie. Badanie to jest przeprowadzane w formie spisu rolnego co 10 lat, a co 3 lata – w formie badania reprezentacyjnego.

Rolnictwo ekologiczne

Dane są gromadzone corocznie i dostarczane przez państwa członkowskie UE oraz Islandię, Norwegię, Szwajcarię, Turcję, Macedonię Północną, Czarnogórę i Serbię na podstawie zharmonizowanego kwestionariusza. Dane w tym corocznym zbiorze pochodzą z danych administracyjnych organów krajowych odpowiedzialnych za certyfikację podmiotów zaangażowanych w sektor organiczny. Do roku odniesienia 2007 dostarczanie danych było dobrowolne. Od roku odniesienia 2008 dane muszą być dostarczane w następstwie rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 wdrażającego rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007.

Statystyki dotyczące upraw

Dane statystyczne dotyczące produktów upraw polowych są gromadzone na podstawie rozporządzenia (WE) nr 543/2009 i uzyskiwane poprzez badania reprezentacyjne, uzupełniane danymi administracyjnymi i szacunkami opartymi na obserwacjach ekspertów. Źródła różnią się w zależności od państwa członkowskiego UE ze względu na krajowe warunki i praktyki dotyczące danych statystycznych. Zgodnie z unijnymi rozporządzeniami za gromadzenie danych są odpowiedzialne krajowe urzędy statystyczne lub ministerstwa rolnictwa. Ostateczne dane przesłane do Eurostatu są możliwie jak najbardziej zharmonizowane. Eurostat jest odpowiedzialny za tworzenie unijnych danych zagregowanych. Gromadzone dane statystyczne dotyczące produktów rolnych odnoszą się do ponad 100 poszczególnych produktów upraw polowych.

Statystyki dotyczące zwierząt gospodarskich i mięsa

Dane statystyczne dotyczące zwierząt gospodarskich i mięsa są gromadzone przez państwa członkowskie UE na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1165/2008, które obejmuje bydło, świnie, owce i kozy, dane statystyczne dotyczące uboju bydła, trzody chlewnej, owiec, kóz i drobiu oraz prognozy produkcji wołowiny, cielęciny, wieprzowiny, mięsa baraniego i koziego. Badania zwierząt gospodarskich obejmują taką liczbę gospodarstw rolnych, która wystarcza do uwzględnienia co najmniej 95 % krajowej populacji zwierząt gospodarskich, zgodnie z wynikami ostatniego badania dotyczącego struktury gospodarstw rolnych. Dane statystyczne dotyczące bydła i trzody chlewnej są opracowywane dwa razy w roku według stanu na określony dzień maja lub czerwca i określony dzień listopada lub grudnia.

Statystyki dotyczące mleka i przetworów mlecznych

Dane statystyczne dotyczące mleka i przetworów mlecznych są gromadzone na podstawie decyzji 1997/80/WE wdrażającej dyrektywę 1996/16/WE. Obejmują one produkcję w gospodarstwach i wykorzystanie mleka, a także opis (strukturę) mleczarni oraz ich działalność w zakresie gromadzenia i produkcji mleka. Z powodu małej liczby przedsiębiorstw mleczarskich dane krajowe często podlegają tajemnicy statystycznej. Dlatego też przedstawienie całościowych danych UE w tym kontekście jest utrudnione, a niektóre z informacji przedstawionych w analizie opierają się na częściowych danych dotyczących państw członkowskich (z których niektóre państwa mogą być wyłączone). Z jednej strony dane statystyczne z tych nielicznych przedsiębiorstw zapewniają wczesne szacunki dotyczące tendencji. Z drugiej strony pełny przegląd sektora mleczarskiego wymaga szczegółowych informacji od gospodarstw, a to oznacza, że ostateczne dane dotyczące produkcji mleka są dostępne na poziomie UE dopiero około rok po roku referencyjnym. Przetwory mleczne rejestruje się pod względem masy. Trudno jest zatem porównywać poszczególne produkty (np. świeże mleko i mleko w proszku). Bardziej porównywalne dane można uzyskać na podstawie ilości mleka pełnego lub odtłuszczonego użytego w procesach mleczarskich .

Rachunki ekonomiczne dla rolnictwa

Rachunki ekonomiczne dla rolnictwa (EAA) są rachunkiem satelitarnym Europejskiego Systemu Rachunków (ESA 2010). Obejmują one produkty rolne i usługi rolnicze wytworzone w okresie obrachunkowym, sprzedawane przez jednostki rolnicze, przechowywane w zapasach w gospodarstwach lub wykorzystywane do dalszego przetwarzania przez producentów rolnych. Pojęcia w ramach EAA są dostosowane do szczególnego charakteru przemysłu rolnego: na przykład EAA obejmują nie tylko produkcję winogron i oliwek, ale również produkcję wina i oliwy z oliwek przez producentów rolnych, jeśli są one produkowane z własnych winogron i oliwek. Zawierają one informacje o spożyciu wewnętrznym produktów upraw polowych wykorzystanych na paszę dla zwierząt, a także o produkcji globalnej ujmowanej w produkcji środków trwałych na własny rachunek oraz własnego spożycia jednostek rolniczych. EAA składają się z rachunku produkcji, rachunku tworzenia dochodów, rachunku dochodu przedsiębiorcy i pewnych elementów rachunku kapitałowego. W przypadku pozycji produkcji państwa członkowskie UE przekazują Eurostatowi dane na temat wartości w cenach podstawowych, jak również na temat składników takich pozycji (wartości w cenach producenta, dotacje do produktów, podatki od produktów).

Zużycie pestycydów

Od roku odniesienia 2011 gromadzenie danych odbywa się na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1185/2009 w sprawie statystyk dotyczących pestycydów, w którym ustanowiono wspólne ramy systematycznego tworzenia statystyk wspólnotowych dotyczących sprzedaży i wykorzystania pestycydów, które są środkami ochrony roślin. W „Zharmonizowanej klasyfikacji substancji” zaklasyfikowano każdą z substancji czynnych do głównej grupy, kategorii środków i klasy chemicznej. Eurostat może publikować niepoufne dane na temat krajów na poziomie głównej grupy i kategorii środków.

Środki ochrony roślin to preparaty składające się z jednej substancji czynnej lub większej ich ilości lub zawierające takie substancje, w postaci, w której dostarczane są użytkownikom, przeznaczone do:

  • ochrony roślin i produktów roślinnych przed wszelkimi organizmami szkodliwymi lub zapobiegania działaniu takich organizmów, o ile takie substancje lub preparaty nie zostały poniżej zdefiniowane inaczej;
  • wpływania na procesy życiowe roślin w sposób inny niż jako substancja pokarmowa (np. regulatory wzrostu);
  • konserwowania produktów roślinnych, o ile takie substancje lub produkty nie podlegają szczególnym przepisom Rady lub Komisji w sprawie środków konserwujących;
  • niszczenia niepożądanych roślin lub
  • kontrolowania niepożądanego rozwoju roślin lub ich części lub zapobiegania mu.

Nie istnieje jednak wspólna definicja przyjęta przez wszystkie państwa członkowskie i mogą występować istotne różnice w zakresie produktów stosowanych w różnych państwach, więc porównywalność jest ograniczona. Szczegółowa ocena wymaga dodatkowych informacji na temat sytuacji w konkretnych krajach. Dane dotyczą ilości substancji czynnych, a więc tych substancji zawartych w produktach handlowych, które wywierają oczekiwany wpływ na organizmy docelowe (grzyby, chwasty, szkodniki itp.). Dane podstawowe są zazwyczaj wyrażone w kg składnika aktywnego sprzedawanego na rok w przypadku każdej z głównych funkcjonalnych kategorii produktów („Herbicydy, środki hamujące wzrost pędów i środki mchobójcze”, „Fungicydy i bakteriocydy”, „Insektycydy i akarycydy” i inne).

Dane dotyczące sprzedaży pestycydów obejmują zarówno wykorzystania rolnicze, jak i inne niż rolnicze.

Na statystyki dotyczące sprzedaży pestycydów wpływają ograniczenia w zakresie poufności. Wpływ tych ograniczeń na dane różni się w zależności od państwa członkowskiego, rodzaju pestycydów i roku. Jeśli chodzi o całkowitą sprzedaż pestycydów w UE w latach 2011–2017, <3% tej ilości to dane poufne.

Zużycie nawozów mineralnych

Eurostat publikuje dwa zbiory danych dotyczących nawozów nieorganicznych: (aei_fm_usefert) oraz (aei_fm_manfert). Dane z pierwszego z nich są gromadzone od państw członkowskich i dotyczą szacunkowego wykorzystania azotu (N) i fosforu (P) w rolnictwie. Drugi zbiór danych dotyczy szacunkowego zużycia na podstawie sprzedaży nawozów mineralnych w UE według Fertilizers Europe. Dane liczbowe oszacowane przez stowarzyszenie branżowe Fertilizers Europe na podstawie sprzedaży nawozów mineralnych w większości odpowiadają szacunkom dotyczącym wykorzystania azotu i fosforu zgłoszonym przez państwa, chociaż nie mogą one być bezpośrednio porównane ze względu na różnice w zakresie metodyki.

Bilans azotu brutto

Metodykę w zakresie bilansów azotu opisano w podręczniku Eurostat/OECD dotyczącym budżetów na składniki odżywcze (ang. „Nutrient Budgets handbook”). W bilansie azotu brutto wymieniono wszystkie środki produkcji wprowadzane do gleby i produkty z gleby oraz obliczono nadwyżkę azotu brutto jako różnicę między całkowitymi środkami produkcji a całkowitymi produktami. Nadwyżkę azotu brutto na ha uzyskuje się poprzez podzielenie całkowitej nadwyżki azotu brutto przez obszar odniesienia. Obszarem odniesienia dla obecnej wersji bilansów umieszczonych w bazie danych Eurostatu jest wykorzystywana powierzchnia użytków rolnych. Należy zauważyć, że niektóre państwa wykorzystują nieco inne metody; do grupy tej zaliczają się Austria i Hiszpania. Oznacza to, że szeregi czasowe są porównywalne w obrębie poszczególnych krajów, ale poszczególnych wartości nie należy porównywać z poszczególnymi wartościami dla innych krajów.

Statystyki dotyczące rybołówstwa

Dane statystyczne dotyczące rybołówstwa są gromadzone przez Eurostat z oficjalnych źródeł krajowych w odniesieniu do państw członkowskich UE i członków Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Dane te są gromadzone z wykorzystaniem uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym pojęć i definicji opracowanych przez Grupę Roboczą ds. Koordynacji składającą się z Eurostatu i kilku innych organizacji międzynarodowych zajmujących się statystykami dotyczącymi rybołówstwa.

Dane statystyczne dotyczące europejskiej produkcji rybołówstwa obejmują produkcję z połowów i akwakultury. Połowy odnoszą się do produktów rybołówstwa pozyskiwanych do wszystkich celów (handlowych, przemysłowych, rekreacyjnych i na własne potrzeby) przez wszystkie rodzaje i klasy jednostek rybackich (w tym rybaków, statki, narzędzia połowowe itp.). Jako podstawowe oznaczenie przynależności krajowej połowu wykorzystuje się banderę statku rybackiego. Oprócz statystyk dotyczących połowów Eurostat gromadzi również dane statystyczne dotyczące wyładunków, które odnoszą się do wszystkich produktów rybołówstwa (wyrażonych w masie produktu) wyładowywanych w kraju przedstawiającym sprawozdanie, niezależnie od przynależności krajowej statku dokonującego wyładunku. Uwzględnia się również wyładunki dokonywane w portach poza UE przez statki kraju przedstawiającego sprawozdanie i przywożone do UE. Produkcja akwakultury odnosi się do hodowli organizmów wodnych (słodkowodnych lub słonowodnych) w kontrolowanych warunkach. Akwakultura zakłada pewną formę interwencji w naturalny proces wzrostu, np. regularną kontrolę liczebności, karmienie i ochronę przed drapieżnikami. Hodowla oznacza również indywidualną lub korporacyjną własność w stosunku do hodowanego stada.

Statystyki dotyczące połowów są dostarczane do Eurostatu przez państwa członkowskie EOG zgodnie następującym prawodawstwem UE:

  • rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 218/2009 z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie przekazywania przez państwa członkowskie prowadzące połowy na północno-wschodnim Atlantyku danych statystycznych dotyczących połowów nominalnych (Dz.U. L 87 z 31.3.2009);
  • rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 217/2009 z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie przekazywania danych statystycznych dotyczących połowów i działalności rybackiej przez państwa członkowskie dokonujące połowów na północno-zachodnim Atlantyku (Dz.U. L 87 z 31.3.2009);
  • rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 216/2009 z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie przekazywania przez państwa członkowskie prowadzące połowy na określonych obszarach, innych niż północny Atlantyk, danych statystycznych o połowach nominalnych (Dz.U. L 87 z 31.3.2009, s. 1).

Dane statystyczne są zgłaszane jako równowartość masy w relacji pełnej wyładunków (innymi słowy, wyładowana masa produktu, do której zastosowano odpowiedni współczynnik przeliczeniowy). W związku z tym wyłączone są ilości produktów rybołówstwa, które zostały złowione, ale nie zostały wyładowane. W odniesieniu do statystyk dotyczących wyładunków każde państwo zgłasza roczne dane dotyczące ilości i wartości produktów rybołówstwa wyładowanych w jego portach zgodnie z warunkami rozporządzenia (WE) nr 1921/2006 z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie przekazywania danych statystycznych na temat wyładunków produktów rybołówstwa w państwach członkowskich i uchylającego rozporządzenie Rady (EWG) nr 1382/91 (Dz.U. L 403 z dnia 30 grudnia 2006 r.) W przypadku statystyk dotyczących akwakultury organy krajowe dostarczają dane statystyczne dotycząc produkcji akwakultury Eurostatowi zgodnie z warunkami rozporządzenia (WE) nr 762/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie przekazywania przez państwa członkowskie statystyk w dziedzinie akwakultury, uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 788/96 (Dz.U. L 218 z 13.8.2008).

Jeżeli chodzi o flotę rybacką, statystyki dotyczące państw członkowskich UE pozyskuje się z unijnego rejestru floty rybackiej prowadzonego przez Dyrekcję Generalną Komisji Europejskiej ds. Gospodarki Morskiej i Rybołówstwa. Statystyki dotyczące Islandii i Norwegii są opracowywane na podstawie dokumentacji dotyczącej floty przedłożonej przez organy krajowe.

Wytwarzanie odpadów

Monitorowanie wdrażania polityki dotyczącej odpadów, w szczególności zgodności z zasadami odzysku i bezpiecznego unieszkodliwiania, wymaga wiarygodnych danych statystycznych dotyczących wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi przez przedsiębiorstwa i prywatne gospodarstwa domowe. W 2002 r. przyjęto rozporządzenie (WE) nr 2150/2002 w sprawie statystyk odpadów, dzięki czemu stworzono ramy dla zharmonizowanych statystyk unijnych w tej dziedzinie. Rozporządzenie zawiera wymóg, by państwa członkowskie UE, poczynając od roku odniesienia 2004, co dwa lata przekazywały dane dotyczące wytwarzania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Dane na temat wytwarzania i przetwarzania odpadów są obecnie dostępne dla parzystych lat odniesienia od 2004 do 2016 r.

Statystyka strukturalna dotycząca przedsiębiorstw (SSP)

Dane statystyki strukturalnej dotyczącej przedsiębiorstw opisują strukturę, sposób prowadzenia i wyniki działalności gospodarczej aż do najbardziej szczegółowego poziomu działalności (kilkaset sektorów gospodarki). Dane SSP są corocznie przekazywane przez państwa członkowskie UE na podstawie zobowiązania prawnego od 1995 r. SSP obejmuje wszystkie obszary działalności w ramach gospodarki przedsiębiorstw z wyjątkiem działalności rolniczych i usług na rzecz osób, a dane są dostarczane przez wszystkie państwa członkowskie UE, Norwegię i Szwajcarię oraz niektóre kraje kandydujące i potencjalne kraje kandydujące. Dane są gromadzone w podziale na dziedzinę działalności: załącznik I – Usługi, załącznik II – Przemysł, załącznik III – Handel i załącznik IV – Budownictwo oraz w podziale na zbiory danych. Każdy z załączników zawiera kilka zbiorów danych, jak wskazano w rozporządzeniu w sprawie SSP. Większość danych gromadzą krajowe urzędy statystyczne za pośrednictwem badań statystycznych lub rejestrów działalności gospodarczej czy też za pomocą różnorakich źródeł administracyjnych Wymaganych informacji dotyczących sektora finansowego (NACE Rev. 2 sekcja K/NACE Rev. 1.1 sekcja J) dostarczają często krajowe urzędy regulacji lub kontroli instytucji finansowych lub banków centralnych . Państwa członkowskie stosują różne metody statystyczne w zależności od źródła danych, takie jak ubruttowienie, szacunki na podstawie modelu lub różne formy imputacji, w celu zapewnienia jakości SSP.

Statystyki Prodcom

Statystyki Prodcom dostarczają szczegółowych informacji na temat fizycznej wielkości produkcji sprzedanej w okresie badania, wartości produkcji sprzedanej w okresie badania oraz – w przypadku niektórych produktów – wielkości całkowitej produkcji w okresie badania. Badanie Prodcom opiera się na wykazie Prodcom składającym się z około 3 900 produktów. 8-cyfrowe kody wykorzystywane w tym wykazie opierają się na 6-cyfrowych pozycjach CPA, a zatem na 4–cyfrowych kodach NACE rev 1.1. Począwszy od 2008 r. kod Prodcom jest powiązany z CPA 2008 i NACE Rev. 2. Powiązanie z NACE umożliwia krajowym urzędom statystycznym wykorzystanie rejestru przedsiębiorstw do określania przedsiębiorstw, które prawdopodobnie wytwarzają dany produkt. Wykaz Prodcom jest aktualizowany co roku.

Statystyki dotyczące transportu

Dane dotyczące transportu drogowego towarów są pozyskiwane z mikrodanych zgromadzonych w ramach rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 70/2012 w sprawie sprawozdań statystycznych w odniesieniu do transportu drogowego rzeczy. Dane liczbowe są agregowane na podstawie badań reprezentacyjnych przeprowadzonych przez kraje przedstawiające sprawozdania. Dane te dotyczą ton, tonokilometrów, pojazdokilometrów i liczby przejazdów. Statystyki dotyczące transportu drogowego towarów są zgłaszane przez państwa członkowskie w odniesieniu do pojazdów zarejestrowanych w danym państwie. Statystyki dotyczące transportu śródlądowymi drogami wodnymi dostarczają informacji na temat wielkości i funkcjonowania transportu towarowego w sieci śródlądowych dróg wodnych UE. Są one zgłaszane na podstawie „zasady terytorialności”, która oznacza, że każde państwo zgłasza załadunki, rozładunki i przemieszczenia towarów, które mają miejsce na jego terytorium, niezależnie od kraju pochodzenia przedsiębiorstw lub miejsca pierwszego załadunku i ostatecznego rozładunku.

Statystyki dotyczące handlu

Dane unijne pochodzą z bazy danych COMEXT Eurostatu. COMEXT to referencyjna baza danych Eurostatu dotycząca międzynarodowego handlu towarami. Zapewnia ona dostęp nie tylko do aktualnych i historycznych danych z państw członkowskich UE, ale również do danych statystycznych dotyczących znacznej liczby państw niebędących członkami UE. Zagregowane i szczegółowe statystyki dotyczące handlu międzynarodowego rozpowszechniane ze strony internetowej Eurostatu są zestawiane na podstawie danych COMEXT w ramach comiesięcznego procesu. Ponieważ baza danych COMEXT jest aktualizowana codziennie, dane publikowane na stronie internetowej mogą się różnić od danych przechowywanych w COMEXT w przypadku najnowszych zmian.

W niniejszym artykule produkty rolne zostały sklasyfikowane według podpozycji Nomenklatury scalonej na podstawie międzynarodowej klasyfikacji znanej jako zharmonizowany system oznaczania i kodowania towarów (HS) administrowany przez Światową Organizację Celną. 24 działy (2-cyfrowe kody) produktów rolnych w nomenklaturze scalonej pogrupowano na 3 główne rodzaje: produkty pochodzenia zwierzęcego, produkty pochodzenia roślinnego i produkty spożywcze. Dział 15 (Tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego oraz produkty ich rozkładu; gotowe tłuszcze jadalne; woski pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego) zaliczono do produktów pochodzenia roślinnego.

Ostateczne wydatki na spożycie

Eurostat gromadzi dane dotyczące ostatecznych wydatków gospodarstw domowych na spożycie zgodnie z międzynarodową klasyfikacją spożycia indywidualnego według celu (COICOP) w ramach ESA 2010. Wymogi dotyczące przekazywania danych dla każdego zbioru danych określono w programie przekazywania danych ESA 2010. W przypadku danych COICOP wynoszą one t+9 miesięcy od zakończenia okresu odniesienia.

Wydatki gospodarstw domowych na spożycie klasyfikuje się według celu spożycia zgodnie z COICOP (klasyfikacją spożycia indywidualnego według celu, zob. również rozporządzenie Komisji (WE) nr 113/2002 z dnia 23 stycznia 2002 r.). Istotne kategorie COICOP na poziomie trzycyfrowym są następujące:

  • P010 – Żywność i napoje bezalkoholowe
  • P011 – Żywność
  • P012 – Napoje bezalkoholowe
  • P020 – Napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe i narkotyki
  • P021 – Napoje alkoholowe
  • P111 – Usługi cateringowe

Statystyki dotyczące wskaźnika masy ciała (BMI)

Źródłem informacji w przypadku statystyk dotyczących BMI jest Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia (EHIS). Ma ono na celu zapewnienie zharmonizowanych statystyk we wszystkich państwach członkowskich UE w odniesieniu do stanu zdrowia respondentów, ich stylu życia (uwarunkowań zdrowia) i korzystania przez nich z usług opieki zdrowotnej. Wskaźnik masy ciała (BMI) to miara masy ciała danej osoby w stosunku do jej wzrostu, która stanowi dość dobrą informację na temat tkanki tłuszczowej. BMI przyjmuje się jako najbardziej przydatną miarę otyłości w przypadku osób dorosłych (w wieku od 18 lat), gdy dostępne są tylko dane dotyczące masy ciała i wzrostu. Oblicza się go, dzieląc masę ciała danej osoby (w kilogramach) przez jej wzrost (w metrach) do kwadratu. BMI = masa (kg) / wzrost (m²)

Poniższy podział (według WHO) jest stosowany do klasyfikacji wyników w odniesieniu do BMI:

<18,50: niedowaga;
18,50 – < 25,00: waga prawidłowa;
>=25,00: nadwaga;
>=30,00: otyłość.

Kontekst

Strategia „od pola do stołu” na rzecz sprawiedliwego, zdrowego i przyjaznego dla środowiska systemu żywnościowego jest kluczowym elementem Europejskiego Zielonego Ładu.

Ma ona pięć kluczowych celów strategicznych:

(i) Zapewnienie zrównoważonej produkcji żywności
Obejmuje to starania na rzecz: skuteczniejszych działań rolników i rybaków w zakresie zwalczania zmiany klimatu, ochrony środowiska i zachowania bioróżnorodności; znacznego zmniejszenia wykorzystania chemicznych pestycydów, nawozów i antybiotyków oraz uzależnienia od nich; dalszego rozwoju rolnictwa ekologicznego; dalszego wspierania środków utrzymania rolników i rybaków w trakcie transformacji.
(ii) Pobudzanie zrównoważonych praktyk w zakresie przetwórstwa spożywczego i praktyk na późniejszych etapach łańcucha
Obejmuje to starania na rzecz: wpływania na wybory żywieniowe konsumentów; aktualizacji norm handlowych; ustanawiania profili żywieniowych; ulepszenia pakowania żywności.
(iii) Promowanie zrównoważonej konsumpcji żywności
Obejmuje to starania na rzecz: odwrócenia wzrostu wskaźników nadwagi i otyłości w całej UE; wzmocnienia pozycji konsumentów dzięki lepszemu etykietowaniu żywności; ustanowienia minimalnych obowiązkowych kryteriów w zakresie zrównoważonych zamówień na żywność.
(iv) Ograniczenie strat żywności i marnotrawienia żywności
Obejmuje to starania na rzecz: ograniczenia strat żywności w całym łańcuchu dostaw; usprawnienia odzysku składników odżywczych i surowców wtórnych; wzmocnienia biogospodarki, poprawy gospodarowania odpadami i upowszechnienia wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.
(v) Zwalczanie fałszowania żywności w całym łańcuchu dostaw
Obejmuje to starania na rzecz: zwiększenia identyfikowalności żywności i ulepszenia ostrzeżeń.

Direct access to

Other articles
Tables
Database
Dedicated section
Publications
Methodology
Visualisations




Metodyka

Uwagi

  1. ↑ W kontekście księgowym przemysł oznacza sektor gospodarki. Termin „przemysł rolny” stosuje się w celu opisania sektora produkcji rolnej, ale nie należy rozumieć, że wskazuje on, że rolnictwo jest uprzemysłowione ani że polega ono na przetwarzaniu surowców.
  2. ↑ OECD (2019), Accelerating Climate Action: Refocusing policies through a Well-being lens.
  3. ↑ Główne obszary 21, 27, 34, 37, 41, 47, 51 wyznaczone przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO).
  4. ↑ Dodatkowe informacje na stronie internetowej wspólnej polityki rybołówstwa (WPRyb) Komisji Europejskiej.
  5. ↑ Więcej informacji tutaj.
Retrieved from "https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Archive:Od_pola_do_stołu_–_statystyczna_podróż&oldid=538293"