Archive:Statystyki dotyczące ludności na poziomie regionalnym

Dane pobrano z bazy w marcu 2016 r. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, główne tablice i baza danych.

This Statistics Explained article has been archived - for recent articles on Population statistics at regional level see Here. Mapy można przeglądać w sposób interaktywny, korzystając z Atlasu statystycznego Eurostatu (zob. podręcznik użytkownika) (w jęz. angielskim).

Mapa 1: Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia, w podziale na regiony NUTS 2, 2014 r. (¹)
(lata)
Źródło: Eurostat (demo_r_mlifexp) oraz (demo_mlexpec)

Wykres 1: Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem oczekiwanej długości życia w chwili urodzenia, w podziale na regiony NUTS 2, 2014 r. (¹)
(różnica w latach między średnim trwaniem życia kobiet i mężczyzn)
Źródło: Eurostat (demo_r_mlifexp) oraz (demo_mlexpec)

Wykres 2: Rozkład ludności ogółem według grup wiekowych, w podziale na wybrane regiony NUTS 3, na dzień 1 stycznia 2015 r. (¹)
(%)
Źródło: Eurostat (demo_r_pjangrp3) oraz (demo_pjangroup)

Mapa 2: Udział ludności w wieku produkcyjnym (od 20 do 64 lat) w ludności ogółem, w podziale na regiony NUTS 3, na dzień 1 stycznia 2015 r. (¹)
(%)
Źródło: Eurostat (demo_r_pjangrp3) oraz (demo_pjangroup)

Mapa 3: Surowy współczynnik przyrostu ludności ogółem, w podziale na regiony NUTS 3, 2014 r. (¹)
(na 1 000 mieszkańców)
Źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

Mapa 4: Surowy współczynnik salda migracji (z korektą statystyczną), w podziale na regiony NUTS 3, 2014 r. (¹)
(na 1 000 mieszkańców)
Źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

Wykres 3: Surowy współczynnik urodzeń, w podziale na regiony NUTS 2, 2014 r. (¹)
(liczba żywych urodzeń na 1 000 mieszkańców)
Źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

Wykres 4: Współczynnik dzietności ogólny, w podziale na regiony NUTS 2, 2014 r. (¹)
(średnia liczba żywych urodzeń na jedną kobietę)
Źródło: Eurostat (demo_r_frate2)

Mapa 5: Współczynnik dzietności ogólny, w podziale na regiony NUTS 3, 2014 r. ((¹)
(średnia liczba żywych urodzeń na jedną kobietę)
Źródło: Eurostat (demo_r_frate3) oraz (demo_find)

Wykres 5: Surowy współczynnik umieralności, w podziale na regiony NUTS 2, 2014 r. (¹)
(liczba zgonów na 1 000 mieszkańców)
Źródło: Eurostat (demo_r_gind3) oraz (demo_gind)

Niniejszy artykuł jest częścią zbioru artykułów prezentujących dane statystyczne na podstawie regionalnego rocznika statystycznego Eurostatu. W artykule opisano regionalne wzorce demograficzne w Unii Europejskiej (UE).

Statystyki dotyczące demografii regionalnej są jednym z niewielu obszarów, w których szczegółowe informacje na poziomie regionów NUTS 3 są gromadzone i publikowane na temat każdego z państw członkowskich UE. W momencie pisania niniejszego artykułu dostępne były najnowsze informacje o istotnych zdarzeniach demograficznych (żywych urodzeniach i zgonach) oraz o szeregu wskaźników demograficznych w zasadzie do końca 2014 r., przy czym dane dotyczące liczby i struktury ludności dostępne były na dzień 1 stycznia 2015 r.

Analiza ludności ogółem według stopnia zurbanizowania jest dostępna we wprowadzeniu do regionalnego rocznika statystycznego Eurostatu. Regionalną analizę prognoz ludności do 2050 r. przedstawiono w odrębnym artykule.

Główne ustalenia statystyczne

Średnie trwanie życia

W ciągu ostatnich 50 lat oczekiwana długość życia w chwili urodzenia zwiększyła się średnio o około 10 lat w całej UE, przede wszystkim dzięki poprawie warunków społeczno-gospodarczych i stanu środowiska oraz podniesieniu jakości opieki zdrowotnej i leczenia. Na mapie 1 przedstawiono oczekiwaną długość życia w chwili urodzenia w podziale na regiony NUTS 2 w 2014 r.

Europejczyk urodzony w 2014 r. może żyć średnio 80,9 roku

Na mapie 1 pokazano, że w 2014 r. oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wynosiła w państwach UE-28 średnio 80,9 roku. W 45 regionach poziomu 2 oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wynosiła 83,0 roku lub więcej. Regiony te były położone w zaledwie siedmiu państwach członkowskich UE oraz w Szwajcarii: 16 we Włoszech, 11 w Hiszpanii, osiem we Francji, dwa w Zjednoczonym Królestwie, po jednym w Austrii, Grecji i Finlandii oraz pięć w Szwajcarii. Najdłuższe średnie trwanie życia w 2014 r. (spośród regionów poziomu 2) odnotowano w hiszpańskim stołecznym regionie Wspólnota Madrytu, gdzie współczynnik ten wynosi 84,9 roku.

Na drugim końcu skali plasowało się 58 regionów poziomu 2, w których średnie trwanie życia wynosiło mniej niż 78,0 roku (regiony te oznaczono najjaśniejszym odcieniem koloru pomarańczowego na mapie 1). Były to regiony głównie wschodnich państw członkowskich UE – Bułgarii, Republiki Czeskiej, Chorwacji, Węgier, Polski, Rumunii i Słowacji – oraz Turcji. Trzy bałtyckie państwa członkowskie (z których każde stanowi pojedynczy region na tym poziomie szczegółowości), dwa portugalskie regiony – Region Autonomiczny Madery i Region Autonomiczny Azorów – były jedynymi innymi regionami UE-28, w których odnotowano średnie trwanie życia poniżej 78,0 roku, podobnie jak w Czarnogórze, byłej jugosłowiańskiej republice Macedonii (każde z tych państw stanowi pojedynczy region na tym poziomie szczegółowości) i Serbii (dane krajowe). Najniższą oczekiwaną długość życia w chwili urodzenia (spośród regionów poziomu 2) w 2014 r. odnotowano w bułgarskim regionie północno-zachodnim, gdzie współczynnik ten wynosi 73,0 roku. Jest to najuboższy region UE-28 (na podstawie produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkańca według standardów siły nabywczej (PPS)). Tym samym różnica pod względem średniego trwania życia pomiędzy bułgarskim regionem północno-zachodnim a Wspólnotą Madrytu wyniosła 11,9 roku.

Należy zauważyć, że chociaż mapa 1 zawiera informacje dotyczące ogółu ludności, pomiędzy mężczyznami a kobietami istnieją znaczne różnice pod względem średniego trwania życia – mimo dowodów wskazujących na to, że ta różnica między płciami stopniowo malała w większości państw członkowskich UE. Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn w państwach UE-28 pod względem średniego trwania życia wynosiło 5,5 roku – średnie trwanie życia kobiet urodzonych w 2014 r. wynosiło 83,6 roku, podczas gdy w przypadku mężczyzn było to 78,1 roku. Na wykresie 1 przedstawiono zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn w podziale na regiony NUTS 2. Przedział między największym a najmniejszym zróżnicowaniem sytuacji kobiet i mężczyzn był stosunkowo mały w każdym państwie, przy czym wyjątki często były spowodowane jedną wartością nietypową, taką jak stosunkowo małe zróżnicowanie w regionach Wyspy Alandzkie w Finlandii, Bratysława na Słowacji oraz Praga w Republice Czeskiej.

Struktura ludności i starzenie się społeczeństwa

Na początku 2015 r. liczba ludności UE-28 wynosiła 508,5 mln. W całej UE-28 osoby młodsze (0–19 lat) stanowiły 20,9 % ludności ogółem na dzień 1 stycznia 2015 r., podczas gdy osoby w wieku produkcyjnym (20–64 lat) stanowiły trzy piąte (60,2 %) ogółu ludności (więcej informacji o tej podgrupie można znaleźć w artykule na temat rynku pracy), zaś pozostałe 18,9 % ludności to osoby starsze (65 lat i więcej). Należy zwrócić uwagę, że powyższe przedziały wiekowe wykorzystane do analizy struktury ludności państw UE-28 zostały dostosowane (w porównaniu z poprzednimi wydaniami regionalnego rocznika statystycznego Eurostatu) w celu odzwierciedlenia grupy wiekowej użytej na potrzeby celu strategii „Europa 2020” dotyczącego wskaźnika zatrudnienia (20–64 lat).

Z bardziej szczegółowej analizy grupy wiekowej, którą stanowi ludność w wieku produkcyjnym, wynika, że 12,2 % ludności to osoby w wieku 20–34 lat (tę grupę wiekową wykorzystano na potrzeby niektórych wskaźników w artykule na temat kształcenia i szkolenia), 28,6 % to osoby w wieku 35–54 lat, a 12,8 % ludności miało 55–64 lat.

Struktura demograficzna w poszczególnych państwach członkowskich UE często charakteryzuje się nieregularnościami, które mogą wpływać na konkurencyjność i spójność regionalną. Czasami te podziały są bardzo widoczne, na przykład w Niemczech (gdzie często zauważalny jest kontrast pomiędzy regionami wschodnimi a zachodnimi), we Francji (północny wschód i południowy zachód), we Włoszech (północ i południe) i w Turcji (wschód i zachód). Różnice te mogą wynikać z wielu różnych czynników, w tym: klimatycznych, krajobrazowych, historycznych, politycznych, społecznych i związanych z rozwojem gospodarczym.

W regionach zamorskich i miejskich ludność była na ogół młodsza …

Na wykresie 2 przedstawiono informacje dotyczące 10 regionów NUTS 3 w UE o najwyższym odsetku osób młodszych (w wieku poniżej 20 lat), 10 regionów NUTS 3 w UE o najwyższym odsetku ludności w wieku produkcyjnym (20–64 lat), przy czym dane te są podzielone, aby ukazać ludność w wieku 20–34 lat (w tym osoby, które mogą się jeszcze uczyć), 35–54 lat (w tym osoby zakładające rodzinę) oraz 55–64 lat (w tym osoby, które mogły już przejść na emeryturę), jak również 10 regionów NUTS 3 w UE o najwyższym odsetku osób w starszym wieku (65 lat i więcej); są to dane na dzień 1 stycznia 2015 r.

Regiony NUTS 3 UE o najwyższym odsetku osób młodszych na ogół znajdowały się w tych państwach członkowskich, które odnotowały najwyższe współczynniki urodzeń i płodności (zob. mapa 5 dotycząca wskaźników płodności), co zwiększyło względne znaczenie osób młodszych w ludności ogółem. Dotyczyło to w szczególności kilku regionów irlandzkich i francuskich, na przykład francuskich zamorskich regionów Gujana Francuska i Reunion czy podmiejskich regionów wokół Paryża. Struktura wiekowa regionów głównie miejskich może cechować się wyższym odsetkiem młodzieży i osób w wieku produkcyjnym w wyniku efektu przyciągania, który wiąże się z większymi możliwościami zatrudnienia przyciągającymi zarówno migrantów wewnętrznych (z różnych regionów tego samego państwa), jak i migrantów międzynarodowych (z innych państw członkowskich i państw nieczłonkowskich).

... natomiast względne znaczenie ludności w wieku produkcyjnym było szczególnie duże w niektórych regionach stołecznych …

Większość z pierwszych 10 regionów NUTS 3 w UE o najwyższym odsetku ludności w wieku produkcyjnym stanowiły regiony stołeczne – sześć z nich znajdowało się w Londynie wewnętrznym (Zjednoczone Królestwo), a po jednym w Danii (Kopenhaga) i Rumunii (Bukareszt). Pozostałymi dwoma regionami z pierwszej dziesiątki były hiszpańskie regiony wyspiarskie – Ibiza, Formentera (na Balearach) i Fuerteventura (na Wyspach Kanaryjskich). Miały one stosunkowo niski odsetek ludności w wieku 20–34 lat (w porównaniu z regionami stołecznymi znajdującymi się w pierwszej dziesiątce), być może ze względu na fakt, że osoby młode studiują w części kontynentalnej Hiszpanii, ale wyższy odsetek ludności w wieku 35–54 lat i 55–64 lat.

Kompleksową analizę odsetka ludności w wieku produkcyjnym w regionach poziomu 3 przedstawiono na mapie 2. Spośród 1 482 przedstawionych regionów (dane krajowe w przypadku Albanii i Serbii) w 306 odsetek ludności w wieku produkcyjnym wynosił lub przekraczał 62 %, z czego w 61 regionach odsetek ten wynosił lub przekraczał 65 %. Wiele z tych regionów znajdowało się w stolicach lub w innych dużych miastach, głównie w Niemczech, Polsce, Rumunii, Słowacji i Zjednoczonym Królestwie, lecz zaliczały się do nich także Sofia (miasto) w Bułgarii i Oslo w Norwegii. Do pozostałych regionów o stosunkowo wysokim odsetku ludności w wieku produkcyjnym należały trzy z ośmiu regionów statystycznych byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii.

... a względne znaczenie osób starszych wzrosło w większości regionów UE

W większości regionów w UE zaobserwowano stopniowy wzrost względnego odsetka osób w starszym wieku – zmiana ta jest wynikiem znaczącego i utrzymującego się wydłużenia średniego trwania życia oraz wchodzenia w wiek emerytalny pokolenia powojennego wyżu demograficznego. Regiony o najwyższym odsetku starszych ludzi to często obszary wiejskie, stosunkowo oddalone i słabo zaludnione, w których niższy odsetek ludności w wieku produkcyjnym może przynajmniej częściowo być związany z brakiem możliwości nauki i zatrudnienia, co sprawia, że młodsze pokolenia wyjeżdżają w poszukiwaniu pracy lub w celu kontynuowania nauki.

Osoby starsze stanowiły szczególnie wysoki odsetek ogółu ludności w wielu wiejskich i oddalonych regionach Grecji, Hiszpanii, Francji i Portugalii, a także w regionach na wschodzie Niemiec. Osoby starsze stanowiły ponad jedną trzecią (33,7 %) ogółu ludności w regionie Eurytania w środkowej kontynentalnej Grecji według stanu na dzień 1 stycznia 2015 r. – jest to najwyższy odsetek w UE. Ourense w północno-zachodniej Hiszpanii było jedynym pozostałym regionem NUTS 3 w UE, w którym osoby starsze stanowiły ponad 30 % ogółu ludności, i było jednym z trzech regionów Hiszpanii należących do 10 regionów UE o najwyższym odsetku (28,5 % lub więcej) osób starszych.

Przyrost ludności

Między dniem 1 stycznia 1960 r. a dniem 1 stycznia 2015 r. liczba ludności UE-28 co roku zwiększała się, przy czym ogólny wzrost wynosi 101,7 mln mieszkańców, co daje roczną stopę wzrostu równą 0,4 %. Pod względem historycznym wzrost liczby ludności w UE w dużej mierze odzwierciedlał zmiany przyrostu naturalnego (całkowita liczba urodzeń minus całkowita liczba zgonów), w przeciwieństwie do trendów migracji. Dokładniejsza analiza pokazuje, że przyrost naturalny ludności w państwach członkowskich UE-28 rozpatrywanych łącznie osiągnął szczytową wartość w 1964 r., kiedy to odnotowano o 3,6 mln więcej urodzeń niż zgonów. W późniejszych latach współczynniki urodzeń stopniowo malały, a średnie trwanie życia stopniowo wydłużało się, co spowolniło tempo przyrostu naturalnego ludności. Do 2003 r. przyrost naturalny ludności w państwach członkowskich UE-28 był niemal zrównoważony, gdyż liczba urodzeń przewyższała liczbę zgonów o mniej niż 100 000. Później współczynnik urodzeń i przyrost naturalny ludności ponownie nieco wzrosły w kilku państwach członkowskich UE, chociaż tendencja ta zasadniczo uległa odwróceniu wraz z nadejściem kryzysu finansowego i gospodarczego: w latach 2008–2013 przyrost naturalny zmalał z 578 000 do 82 000, chociaż w 2014 r. ponownie wzrósł do 191 000.

Największy przyrost ludności w 2014 r. odnotowano w regionie Tower Hamlets we wschodnim Londynie oraz w regionie Bukareszt–Ilfov, który otacza stolicę Rumunii

Na mapie 3 przedstawiono surowy współczynnik przyrostu ludności ogółem w 2014 r.: zmiany te wynikają z połączonych skutków przyrostu naturalnego i salda migracji między dniem 1 stycznia 2014 a dniem 1 stycznia 2015 r. W tym okresie liczba ludności UE-28 wzrosła o 1,3 mln, czyli o 2,5 na 1 000 mieszkańców. Wśród 1 341 regionów NUTS 3, w odniesieniu do których na mapie 3 przedstawiono dane (brak danych na temat Majotty, Francja), więcej było regionów UE, które odnotowały wzrost liczby ludności (806 regionów) niż regionów, w których ludności ubyło (530 regionów). W pięciu regionach liczba ludności nie zmieniła się.

Najciemniejszy odcień koloru niebieskiego pokazuje 238 regionów NUTS 3, w których liczba ludności wzrosła w 2014 r. średnio o co najmniej 8,0 na 1 000 mieszkańców; należą do nich 32 regiony, w których przyrost ludności wyniósł co najmniej 15,0 na 1 000 mieszkańców. Największy przyrost odnotowano w regionie Tower Hamlets w Londynie (33,0 na 1 000 mieszkańców), a następnie w regionie Bukareszt–Ilfov (30,6 na 1 000 mieszkańców), który otacza rumuńską stolicę – Bukareszt. Łącznie 13 z tych 32 regionów o najwyższych surowych współczynnikach przyrostu ludności znajdowało się w Zjednoczonym Królestwie, w tym cztery w Londynie zewnętrznym i sześć w Londynie wewnętrznym; dziewięć regionów znajdowało się w Niemczech, przy czym żaden z nich nie był położony w stolicy, Berlinie, choć znalazł się wśród nich Poczdam, Kreisfreie Stadt w sąsiedniej Brandenburgii. Kolejne pięć regionów znajdowało się w stołecznych regionach Danii, Irlandii, Luksemburga, Austrii i Szwecji. Do pozostałych regionów należały drugi region w Austrii (Innsbruck), francuski region zamorski Gujana Francuska, dwa hiszpańskie regiony wyspiarskie (Fuerteventura i Ibiza, Formentera), jak również region Bukareszt–Ilfov.

Wiele regionów o malejącej licznie ludności znajdowało się we wschodnich i południowych państwach członkowskich

W 17 regionach NUTS 3 liczba ludności zmalała w 2014 r. o ponad 15,0 na 1 000 mieszkańców. Regiony te znajdowały się głównie w Bułgarii (siedem regionów), Chorwacji (trzy regiony) i Portugalii (dwa regiony) oraz po jednym w Niemczech, w Grecji, na Łotwie, na Litwie i w Rumunii. Najbardziej znaczący ubytek liczby ludności wśród regionów NUTS 3 (24,9 na 1 000 mieszkańców) odnotowano w greckim regionie Ateny-Sektor Centralny, natomiast Widyń w Bułgarii był jedynym innym regionem, który odnotował spadek liczby ludności o co najmniej 20,0 na 1 000 mieszkańców.

Ogólniej rzecz ujmując, 268 regionów NUTS 3 w UE, w których liczba ludności zmalała o ponad 4,0 na 1 000 mieszkańców w 2014 r. (są one oznaczone najciemniejszym odcieniem koloru pomarańczowego na mapie 3), znajdowało się głównie na kilku obszarach: w bałtyckich państwach członkowskich; w południowo-wschodniej Europie na łuku zaczynającym się w Chorwacji i ciągnącym się przez Węgry, Rumunię i Bułgarię w dół do Grecji; kilka regionów było położonych na Półwyspie Iberyjskim, a wiele znajdowało się we wschodniej części Niemiec. W szeregu innych państw znajdowało się po kilka regionów, w których liczba ludności spadła o ponad 4,0 na 1 000 mieszkańców, w tym 22 regiony obejmujące większość terytorium Włoch.

Wśród regionów państw EFTA i krajów kandydujących największe zróżnicowanie wzrostu liczby ludności odnotowano w regionach tureckich

W 2014 r. na ogół częściej odnotowywano wzrost liczby ludności wśród regionów poziomu 3 państw EFTA i krajów kandydujących (dane krajowe w przypadku Albanii i Serbii), jak pokazano na mapie 3. Wzrost liczby ludności zaobserwowano w 115 regionach, natomiast tylko w 25 regionach odnotowano spadek liczby mieszkańców. Wśród państw EFTA liczba ludności wzrosła w każdym regionie. W wartościach względnych najszybsze tempo wzrostu zaobserwowano w Oslo (stolica Norwegii) oraz we Fryburgu (zachodnia Szwajcaria).

W krajach kandydujących obraz był bardziej zróżnicowany – spadek liczby ludności miał miejsce w Albanii i Serbii (dane krajowe), w połowie z ośmiu regionów byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii oraz w 19 regionach Turcji, z których większość znajduje się w środkowej i północno-wschodniej części Turcji. Spadek liczby ludności w tych regionach Turcji można zestawić z bardzo dużym wzrostem liczby ludności w innych regionach tego państwa. W Turcji występowały największe różnice pod względem przyrostu ludności między regionami poziomu 3: surowy współczynnik przyrostu ludności sięgał od ujemnej wartości -39,3 na 1 000 mieszkańców w Çankırı (w pobliżu stolicy, Ankary) do maksymalnie 63,8 na 1 000 mieszkańców w Bayburcie (w północno-wschodniej Turcji). Znaczne różnice w zmianach demograficznych w regionach tureckich można często przypisać trendom migracji wewnętrznej – przepływ migrantów odbywa się na ogół z regionów wschodnich do zachodnich.

Od 1985 r. stale występuje dodatnie saldo migracji do państw członkowskich UE-28

Ogólny przyrost ludności jest wynikiem interakcji dwóch czynników: przyrostu naturalnego i salda migracji z korektą statystyczną (dalej nazywanego po prostu saldem migracji). Elementy te mogą się łączyć, zwiększając przyrost ludności lub spadek liczby ludności, bądź w pewnym stopniu znosić się wzajemnie, gdy mają przeciwne wartości.

Z historycznego punktu widzenia trendy migracji były stosunkowo zrównoważone w latach 60. XX wieku, a do 1970 r. nastąpił odpływ netto 707 028 osób migrujących z państw członkowskich UE-28 do innych miejsc na całym świecie; była to największa liczba emigrantów netto w całym okresie obejmującym lata 1961–2014. Następny odpływ netto migrantów opuszczających państwa członkowskie UE-28 nastąpił w latach 1982–1984 (w okresie recesji); potem stale więcej imigrantów przybywało do tych państw, niż wyjeżdżało z nich emigrantów. Od 1988 r. dodatnie saldo migracji przekraczało pół miliona osób rocznie, z wyjątkiem lat 1991 i 1997, przy czym w 10 z 27 lat w latach 1988–2014 saldo migracji przekraczało milion osób. Saldo migracji do państw członkowskich UE-28 osiągnęło 1,8 mln osób w 2003 r., po czym skala wzrostu liczby ludności spowodowanego saldem migracji spadła do niskiego poziomu 712 000 osób w 2011 r. W 2013 r. saldo migracji wzrosło do poziomu 1,7 mln i utrzymało się na poziomie powyżej 1 mln w 2014 r.

Saldo migracji napływowej było szczególnie wysokie w wielu regionach Niemiec

Na mapie 4 przedstawiono surowy współczynnik salda migracji za 2014 r., który wynosił średnio 2,2 na 1 000 mieszkańców w UE-28. Istnieje podobieństwo między mapami 3 i 4, co świadczy o bliskim powiązaniu trendów migracji z przyrostem ludności ogółem, uwydatnionym przez fakt, że w wielu regionach UE współczynnik przyrostu naturalnego zbliżony był do zera.

W 2014 r. napływ migrantów netto (z innych regionów tego samego państwa członkowskiego, z innych regionów UE lub z państw nieczłonkowskich) był w szczególności skoncentrowany w wielu częściach Niemiec. 12 spośród 19 regionów o saldzie migracji wynoszącym 15,0 na 1 000 mieszkańców lub wyższym znajdowało się w Niemczech. Jeżeli wziąć pod uwagę 217 regionów o saldzie migracji wynoszącym co najmniej 8,0 na 1 000 mieszkańców (są one zaznaczone najciemniejszym odcieniem koloru niebieskiego na mapie 4), liczba regionów niemieckich wzrosła do 147, natomiast Zjednoczone Królestwo (26 regionów), Francja (11 regionów), Austria (10 regionów) i Szwecja (9 regionów) również były miejscami docelowymi często wybieranymi przez migrantów.

Największy napływ migrantów odnotowano w regionie Bukareszt–Ilfov w Rumunii, gdzie surowy współczynnik salda migracji wyniósł 29,8 na 1 000 mieszkańców. Kolejne cztery najwyższe współczynniki salda migracji odnotowano w regionach niemieckich – w miastach Landshut, Kreisfreie Stadt ; Suhl, Kreisfreie Stadt i Lipsk, Kreisfreie Stadt oraz w Gießen, Landkreis – gdzie wynosiły one od 21,8 do 23,9 na 1 000 mieszkańców. Region Tower Hamlets w Londynie był jedynym innym regionem NUTS 3 o surowym współczynniku salda migracji przekraczającym 20,0 na 1 000 mieszkańców, a nieco niższy poziom odnotowano w Luksemburgu (19,9) i we Frankfurcie nad Menem, Kreisfreie Stadt (19,2).

Wszystkie cztery regiony stolicy Grecji doświadczyły w 2014 r. emigracji netto

W 2014 r. 430 regionów NUTS 3 w UE-28 miało ujemne saldo migracji (innymi słowy, więcej osób opuściło region, niż do niego przybyło), a w 117 z tych regionów surowy współczynnik salda migracji wyniósł -4,0 na 1 000 mieszkańców. Regiony te znajdowały się w Słowenii, Chorwacji, na Węgrzech, w Rumunii, Bułgarii, Grecji i na Cyprze (jeden region na tym poziomie szczegółowości) we wschodniej i południowej Europie, a także w bałtyckich państwach członkowskich w północnej Europie; szereg regionów znajdowało się na Półwyspie Iberyjskim, w Île de France i w sąsiednim regionie Szampania-Ardeny we Francji, na znacznej części terytorium Irlandii, zaś kilka znajdowało się w innych państwach. Do regionów tych należało osiem regionów stołecznych, w tym wszystkie cztery regiony stolicy Grecji Aten, jeden z regionów Londynu wewnętrznego, Paryż, Bukareszt i Cypr. Najwyższy ujemny surowy współczynnik salda migracji odnotowano w irlandzkim regionie Border oraz w jednym ze stołecznych regionów greckich, Ateny-Sektor Centralny, gdzie współczynnik salda migracji spadł do -21,1 na 1 000 mieszkańców.

SPOJRZENIE NA REGIONY

Border, Irlandia

Regionem NUTS 3 w UE o najniższym surowym współczynniku salda migracji był region Border w Irlandii – w 2014 r. surowy współczynnik salda migracji (różnica między współczynnikami imigracji i emigracji) wyniósł tam -21,1 na 1 000 mieszkańców.

©: Scollonp

W przypadku państw EFTA i krajów kandydujących istniały różnice pod względem trendów migracji netto w 2014 r. (w przypadku Albanii i Serbii dostępne są wyłącznie dane krajowe). Nigdzie nie było to bardziej widoczne niż w Turcji, gdzie w 22 regionach poziomu 3 odnotowano dwucyfrowe ujemne współczynniki salda migracji, przy czym najniższy współczynnik, wynoszący -43,3 na 1 000 mieszkańców, odnotowano w Çankırı (na północny wschód od Ankary). W 11 tureckich regionach poziomu 3 odnotowano natomiast dwucyfrowe dodatnie współczynniki, dochodzące do 54,1 na 1 000 mieszkańców w Bayburcie (północno-wschodnia Turcja). W pozostałych przypadkach saldo migracji było dodatnie w każdym regionie poziomu 3 w EFTA, a jego największa wartość wyniosła 14,6 na 1 000 mieszkańców we Fryburgu na zachodzie Szwajcarii.

Współczynniki urodzeń i płodności

Kobiety w UE mają mniej dzieci, co przyczynia się do spowolnienia przyrostu naturalnego lub nawet do występowania ujemnego przyrostu naturalnego (więcej zgonów niż urodzeń): zob. artykuł na temat prognoz ludności, w którym znajduje się przegląd prognozowanego wpływu zmian demograficznych na ludność regionów UE.

W niniejszej sekcji przedstawiono informacje na temat regionalnych surowych współczynników urodzeń (stosunku liczby urodzeń do średniej liczby ludności, wyrażonego w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców) oraz współczynników płodności (średniej liczby urodzonych dzieci na jedną kobietę). W 2014 r. surowy współczynnik urodzeń w UE-28 wynosił 10,1 urodzenia na 1 000 mieszkańców. We wszystkich państwach członkowskich UE surowy współczynnik urodzeń wynosił maksymalnie 14,6 urodzenia na 1 000 mieszkańców w Irlandii, ale był też względnie wysoki we Francji (12,4), Zjednoczonym Królestwie (12,0) i Szwecji (11,9). Na drugim końcu skali surowy współczynnik urodzeń wyniósł maksymalnie 10,0 urodzenia na 1 000 mieszkańców w wielu państwach wschodniej Europy (Bułgaria, Chorwacja, Węgry, Polska i Rumunia), południowej Europy (Grecja, Hiszpania, Włochy, Malta i Portugalia), a także w Niemczech i w Austrii.

Niektóre najwyższe surowe współczynniki urodzeń w UE odnotowano w stołecznych regionach Belgii, Irlandii, Francji i Zjednoczonego Królestwa

Na wykresie 3 przedstawiono surowe współczynniki urodzeń w regionach NUTS 2 w 2014 r. We wszystkich przedstawionych na nim wieloregionalnych państwach członkowskich UE i państwach nieczłonkowskich surowy współczynnik urodzeń w regionie stołecznym był wyższy od średniej krajowej. W niektórych państwach członkowskich, na przykład w Republice Czeskiej, w Polsce i na Węgrzech, odnotowano bardzo jednorodne regionalne surowe współczynniki urodzeń. W innych państwach współczynniki te były bardziej zróżnicowane, często wskutek tego, że szczególnie wysokie współczynniki występowały tylko w jednym regionie lub w kilku regionach: w Belgii region (stołeczny) Brukseli był jedynym regionem, w którym surowy współczynnik urodzeń przewyższał średnią krajową, natomiast w oddalonych regionach hiszpańskich Autonomiczne Miasto Melilla i Autonomiczne Miasto Ceuta oraz we francuskich regionach Gujana Francuska i Reunion odnotowano współczynniki znacznie wyższe niż te odnotowane w którymkolwiek z pozostałych regionów w tych państwach członkowskich. Co więcej, trzy najwyższe surowe współczynniki urodzeń w regionach UE odnotowano w Gujanie Francuskiej, Autonomicznym Mieście Melilla oraz w Reunion, a na kolejnych miejscach znalazły się trzy regiony stołeczne: Londyn wewnętrzny – część wschodnia, region (stołeczny) Brukseli oraz Île de France – we wszystkich tych regionach współczynnik wyniósł 15,0 urodzenia na 1 000 mieszkańców lub był wyższy, jak miało to miejsce w regionach Londyn zewnętrzny – część zachodnia i północno-zachodnia.

Pięć najniższych surowych współczynników urodzeń (mniej niż 7,0 urodzenia na 1 000 mieszkańców w 2014 r.) odnotowano w południowych państwach członkowskich – po dwa we Włoszech i Portugalii oraz jeden w Hiszpanii. Najniższy współczynnik urodzeń odnotowano w południowo-zachodniej Hiszpanii w regionie Księstwo Asturii (6,3 urodzenia na 1 000 mieszkańców).

Wśród regionów poziomu 2 w państwach EFTA surowe współczynniki urodzeń zasadniczo mieściły się w przedziale 10,0–15,0 urodzenia na 1 000 mieszkańców w 2014 r. Jedynymi wyjątkami były region Hedmark i Oppland (południowo-wschodnia Norwegia) oraz trzy regiony w Szwajcarii – Espace Mittelland, Ostschweiz i Ticino. We wszystkich tych czterech regionach surowy współczynnik urodzeń wynosił poniżej 10,0 urodzenia na 1 000 mieszkańców.

Surowe współczynniki urodzeń mieściły się z kolei w przedziale 10,0–15,0 urodzenia na 1 000 mieszkańców w krajach kandydujących (dane krajowe w przypadku Albanii i Serbii), z wyjątkiem 14 regionów poziomu 2 w Turcji, gdzie surowy współczynnik urodzeń był wyższy. Współczynnik ten osiągnął najwyższy poziom 30,8 urodzenia na 1 000 mieszkańców w regionie Şanlıurfa, Diyarbakır, na południu Turcji.

Współczynniki płodności obniżyły się w pierwszej dekadzie XXI wieku

Współczynnik dzietności ogólny malał w UE-28 na początku wieku. W latach 2001 i 2002 współczynnik ten wynosił 1,46 żywego urodzenia na jedną kobietę, lecz wzrósł do poziomu 1,62 w 2010 r., po czym ponownie zmalał, osiągając poziom 1,54 w 2013 r., a następnie wzrósł do 1,58 w 2014 r. W rozwiniętych regionach świata współczynnik dzietności ogólny na poziomie 2,10 żywego urodzenia na jedną kobietę uważa się za poziom zapewniający zastępowalność pokoleń – innymi słowy, przy takim współczynniku stan ludności na dłuższą metę pozostaje stabilny, przy założeniu braku migracji napływowej lub migracji wewnętrznej.

Najwyższy współczynnik płodności w państwach członkowskich UE w 2014 r. odnotowano we Francji (2,01 żywego urodzenia na jedną kobietę), a w dalszej kolejności w Irlandii (1,94), Szwecji (1,88) i Zjednoczonym Królestwie (1,81). Współczynniki płodności często były wyższe w tych państwach członkowskich, w których rodzina jako jednostka była stosunkowo słaba (niski odsetek osób pozostających w związku małżeńskim i wysoki odsetek urodzeń pozamałżeńskich), niestabilność związków była stosunkowo częsta (względnie wysoki współczynnik rozwodów), a współczynnik aktywności zawodowej kobiet był wysoki. W 13 państwach członkowskich UE współczynnik płodności wynosił 1,50 żywego urodzenia na jedną kobietę lub był niższy; najniższy współczynnik odnotowano w Portugalii (1,23 żywego urodzenia na jedną kobietę).

Różnice w regionalnych współczynnikach płodności mogą być związane z szeregiem czynników, m.in.: ze społeczno-gospodarczą strukturą ludności (na przykład poziomem wykształcenia, statusem zawodowym, dochodem lub wiekiem), z miejscem zamieszkania (na przykład dostępnością infrastruktury, placówek opieki nad dziećmi lub rynkiem mieszkaniowym) lub z czynnikami kulturowymi (na przykład przekonaniami religijnymi i zwyczajami, stosunkiem do potomstwa pozamałżeńskiego lub stosunkiem do antykoncepcji). Rozkład współczynników płodności przedstawiono na wykresie 4 w odniesieniu do regionów poziomu 2: podobnie jak w przypadku wykresu 3, wydaje się on bardzo jednorodny, gdyż w 2014 r. większość regionów w obrębie tego samego państwa członkowskiego UE rzadko rejestrowała współczynniki odbiegające od średniej krajowej. Do wyjątków od tej reguły ponownie należały oddalony region hiszpański Autonomiczne Miasto Melilla oraz francuskie regiony zamorskie Gujana Francuska, Reunion, Gwadelupa i Martynika; tylko w tych regionach NUTS 2 odnotowano w 2014 r. współczynniki dzietności ogólne przekraczające 2,10, tj. poziom zapewniający zastępowalność pokoleń.

Analiza dotycząca państw EFTA potwierdza, że współczynniki płodności w regionach poziomu 2 znajdowały się stale poniżej poziomu zapewniającego zastępowalność pokoleń. To samo dotyczyło krajów kandydujących (dane krajowe w przypadku Albanii i Serbii), z wyjątkiem Turcji. W Turcji istniał ogólny podział na regiony zachodnie (o względnie niskich współczynnikach płodności) i regiony wschodnie (o znacznie wyższych współczynnikach): na przykład najniższy współczynnik płodności (1,59 żywego urodzenia na jedną kobietę) odnotowano w Zonguldak, Karabük, Bartın na wybrzeżu Morza Czarnego, natomiast najwyższy współczynnik odnotowano w regionie Şanlıurfa, Diyarbakır (3,91 żywego urodzenia na jedną kobietę) – w regionie tym odnotowano również najwyższy surowy współczynnik urodzeń w Turcji (zob. powyżej).

Najwyższe współczynniki płodności głównie w regionach francuskich i brytyjskich

Na mapie 5 przedstawiono bardziej szczegółową analizę tego samego wskaźnika, prezentując współczynnik płodności w regionach NUTS 3. We francuskim regionie zamorskim Gujana Francuska i w oddalonym hiszpańskim regionie Autonomiczne Miasto Melilla odnotowano najwyższe współczynniki w 2014 r. – odpowiednio 3,50 i 2,70 żywego urodzenia na jedną kobietę. W dalszej kolejności plasowały się Sekwana-Saint-Denis (w pobliżu francuskiej stolicy) oraz inny francuski region zamorski, Reunion. Ogółem w 34 regionach NUTS 3 odnotowano współczynniki płodności przekraczające 2,10, przy czym ponad połowa z tych regionów (łącznie 20) znajdowała się we Francji, a ponad jedna czwarta (9) w Zjednoczonym Królestwie. Podobną sytuację można zaobserwować w odniesieniu do 186 regionów NUTS 3 o współczynniku płodności wynoszącym 1,90 lub wyższym (oznaczonych najciemniejszym odcieniem koloru pomarańczowego na mapie 5) – nieco ponad trzy czwarte tych regionów znajdowało się we Francji lub w Zjednoczonym Królestwie, przy czym ten zbiór regionów obejmował również sześć spośród ośmiu regionów irlandzkich i 10 spośród 21 regionów szwedzkich.

SPOJRZENIE NA REGIONY

Douro, Portugalia

W rozwiniętych krajach świata współczynnik płodności na poziomie 2,10 żywego urodzenia na jedną kobietę uważa się za poziom zapewniający zastępowalność pokoleń – innymi słowy, przy takim współczynniku stan ludności na dłuższą metę pozostaje stabilny, przy założeniu braku migracji napływowej lub migracji wewnętrznej. Współczynniki płodności w regionach UE są na ogół znacznie niższe: na przykład Duoro było jednym z czterech regionów NUTS 3 w Portugalii, w których w 2014 r. odnotowano współczynnik płodności na poziomie poniżej 1,0 żywego urodzenia na jedną kobietę.

©: Aires Almeida

Najniższe współczynniki płodności (poniżej 1,35) odnotowano natomiast głównie w Niemczech, jak również we wschodnich i południowych państwach członkowskich, w szczególności na Cyprze (jeden region na tym poziomie szczegółowości), w Portugalii (22 spośród 25 regionów), Hiszpanii (37 spośród 59 regionów), Słowacji (pięć spośród ośmiu regionów) i Polsce (42 spośród 72 regionów) oraz w mniejszym stopniu w Grecji i we Włoszech.

W 2014 r. w żadnym z regionów poziomu 3 w państwach EFTA nie odnotowano współczynnika płodności powyżej 2,10, jednak w czterech regionach norweskich, jednym regionie szwajcarskim i jednym regionie islandzkim zgłoszono współczynniki płodności powyżej 1,90, przy czym w regionie Landsbyggð w Islandii odnotowano najwyższy współczynnik płodności (2,03).

Wśród krajów kandydujących (dane krajowe w przypadku Albanii i Serbii) w trzech spośród ośmiu regionów byłej jugosłowiańskiej republiki Macedonii odnotowano w 2014 r. współczynniki płodności poniżej 1,35. Z kolei w Turcji w 29 regionach współczynnik płodności przekraczał 2,10, a w kolejnych 13 regionach wynosił co najmniej 1,90. W 2014 r. najwyższy współczynnik płodności odnotowano w regionach zachodniej Turcji Şanlıurfa (4,52) i Şırnak (4,22). Istniał wyraźny kontrast pomiędzy tymi względnie wysokimi współczynnikami płodności a współczynnikami odnotowanymi w większości regionów zachodniej Turcji, gdzie współczynniki płodności na ogół mieściły się w przedziale 1,5–1,9 żywego urodzenia na jedną kobietę (na poziomie bardziej zbliżonym do współczynników odnotowanych w UE).

Współczynniki umieralności

W 2014 r. na całym obszarze UE-28 miało miejsce 4,94 mln zgonów, co stanowiło o 1,1 % mniej niż w 2013 r. Surowy współczynnik umieralności w UE-28 był równy w 2014 r. 9,7 zgonu na 1 000 mieszkańców i wynosił od 15,1 zgonu w Bułgarii, 14,3 na Łotwie i 13,7 na Litwie do mniej niż 8,0 zgonu na 1 000 mieszkańców na Malcie, w Luksemburgu, w Irlandii i na Cyprze.

Surowy współczynnik umieralności zasadniczo odzwierciedla strukturę ludności (większe prawdopodobieństwo zgonu w przypadku osób starszych), a także prawdopodobieństwo zarażenia się określonym schorzeniem lub określoną chorobą lub zachorowania na określone schorzenie lub określoną chorobę lub prawdopodobieństwo zgonu wskutek przyczyny zewnętrznej. Statystyki regionalne dotyczące niektórych przyczyn zgonów – chorób układu krążenia i raka – znajdują się w artykule na temat zdrowia.

Na wykresie 5 przedstawiono zróżnicowanie współczynników umieralności między regionami poziomu 2. Można to porównać z wykresem 3, który przedstawia podobną analizę surowego współczynnika urodzeń. Można zauważyć, że zasadniczo surowy współczynnik umieralności różnił się między regionami bardziej niż surowy współczynnik urodzeń. W Republice Czeskiej odnotowano najbardziej jednolite współczynniki umieralności we wszystkich regionach tego państwa, podczas gdy największe zróżnicowanie występowało w Hiszpanii, we Francji i w Zjednoczonym Królestwie; współczynniki umieralności w regionach tureckich również były stosunkowo niejednolite. W niemal wszystkich wieloregionalnych państwach członkowskich surowy współczynnik umieralności w regionie stołecznym był niższy od krajowej średniej, przy czym jedynymi wyjątkami od tej reguły były Chorwacja, Polska i Słowenia; podobna sytuacja miała również miejsce w Szwajcarii.

W 2014 r. w czterech regionach bułgarskich odnotowano najwyższe surowe współczynniki umieralności w UE, wynoszące od 14,5 do 19,8 zgonu na 1 000 mieszkańców. Najwyższy surowy współczynnik umieralności zaobserwowano w regionie północno-zachodnim, gdzie odnotowano także najniższy poziom średniego trwania życia. Najniższy surowy współczynnik umieralności występował we francuskim regionie zamorskim Gujana Francuska i wynosił 3,1 zgonu na 1 000 mieszkańców; równie niski współczynnik umieralności odnotowano w tureckim regionie Mardin, Batman, Şırnak, Siirt. Do innych regionów UE o niskich współczynnikach umieralności należały Londyn wewnętrzny – część wschodnia (4,3) i Londyn wewnętrzny – część zachodnia (4,7). W kilku innych regionach stołecznych odnotowano niskie surowe współczynniki umieralności, na przykład we Francji, w Irlandii, Hiszpanii, Luksemburgu (jeden region na tym poziomie szczegółowości), Szwecji i Finlandii.

Umieralność niemowląt

Znaczne wydłużenie średniego trwania życia w UE w ostatnich latach wynika nie tylko z faktu, że ludzie żyją coraz dłużej, lecz także można je przypisać obniżeniu współczynników umieralności niemowląt. W państwach UE-28 w 2014 r. około 19 100 dzieci zmarło przed osiągnięciem wieku jednego roku. Odpowiadało to współczynnikowi umieralności niemowląt na poziomie 3,7 zgonu na 1 000 żywych urodzeń, natomiast dekadę wcześniej współczynnik ten wynosił 5,3, a 50 lat wcześniej 32,8.

Na wykresie 6 przedstawiono rozpiętość współczynników umieralności niemowląt w regionach NUTS 2 w 2014 r. Do państw członkowskich UE o szczególnie zróżnicowanych regionalnych współczynnikach umieralności niemowląt należały Słowacja, Finlandia, Francja i Austria; stosunkowo duże zróżnicowanie w Finlandii wynikało ze szczególnej sytuacji regionu Wysp Alandzkich, gdzie nie zmarło żadne dziecko w wieku poniżej jednego roku (a tym samym współczynnik umieralności niemowląt wyniósł tam 0,0). Spośród regionów UE najniższy współczynnik – poza Wyspami Alandzkimi – odnotowano w zachodnioaustriackim regionie Vorarlberg, gdzie wyniósł on 0,7. Z kolei współczynniki wynoszące co najmniej 10,0 zgonu na 1 000 żywych urodzeń odnotowano w trzech regionach we wschodniej Europie: w regionie południowo-wschodnim (Rumunia), w regionie południowo-wschodnim (Bułgaria) oraz w Słowacji Wschodniej (Słowacja). W pięciu państwach członkowskich posiadających więcej niż jeden region odnotowano współczynnik umieralności niemowląt w regionie stołecznym przekraczający średnią krajową – były to Chorwacja, Portugalia, Hiszpania, Niderlandy i Austrii; podobnie było w Norwegii.

W państwach EFTA współczynniki umieralności niemowląt w Islandii, Liechtensteinie i we wszystkich siedmiu regionach poziomu 2 w Norwegii były niższe od średniej dla UE-28. W Szwajcarii odnotowano średnio nieco wyższe współczynniki umieralności niemowląt, chociaż w regionie Région lémanique, Espace Mittelland i Ticino odnotowano również współczynniki poniżej średniej dla UE-28.

Wyższe współczynniki umieralności niemowląt odnotowano w krajach kandydujących (dane krajowe w przypadku Albanii i Serbii), gdzie wynosiły one od 4,9 zgonu na 1 000 żywych urodzeń w Czarnogórze (pojedynczy region na tym poziomie szczegółowości) do 11,1 zgonu na 1 000 żywych urodzeń w Turcji. Regionalne współczynniki umieralności niemowląt w Turcji charakteryzowały się znaczną rozpiętością – od niskiego współczynnika 7,0 zgonu na 1 000 żywych urodzeń w regionie stołecznym Ankara do wysokiego współczynnika 16,9 zgonu na 1 000 żywych urodzeń w południowym regionie Gaziantep, Adıyaman, Kilis.

Źródła i dostępność danych

Eurostat gromadzi szeroki zakres regionalnych statystyk demograficznych: obejmują one dane dotyczące liczby ludności oraz różnych zdarzeń demograficznych, które wpływają na wielkość, strukturę i określone cechy charakterystyczne populacji. Wspomniane dane można wykorzystywać do wielu różnych działań związanych z planowaniem, monitorowaniem i oceną w szeregu ważnych obszarów polityki społeczno-gospodarczej, na przykład do:

analizowania starzenia się społeczeństwa i wpływu tego zjawiska na stabilność i dobrobyt;
oceny gospodarczych skutków zmian demograficznych;
obliczania współczynników i wskaźników „na mieszkańca” – takich jak regionalny produkt krajowy brutto na mieszkańca, który może być wykorzystany na potrzeby przydziału funduszy strukturalnych dla regionów znajdujących się w mniej korzystnej sytuacji gospodarczej;
opracowywania i monitorowania systemów imigracji i systemów azylowych.

Podstawę prawną gromadzenia statystyk demograficznych zapewniają rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1260/2013 w sprawie statystyk europejskich w dziedzinie demografii oraz jego rozporządzenie wykonawcze (UE) nr 205/2014. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 862/2007 oraz rozporządzenie wykonawcze (UE) nr 351/2010 regulują gromadzenie statystyk Wspólnoty z zakresu migracji i ochrony międzynarodowej.

Więcej informacji można znaleźć w sekcji specjalnej poświęconej prognozom ludności na stronie internetowej Eurostatu.

Statystyki dotyczące przyrostu ludności i struktury ludności są coraz częściej wykorzystywane do celów kształtowania polityki i możliwości monitorowania zjawisk demograficznych w kontekście politycznym, gospodarczym, społecznym lub kulturalnym. Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie zmian demograficznych oraz ich konsekwencji dla przyszłej polityki spójności UE (2013/C 153 E/02), w której podkreślił, że zmiany demograficzne w regionach należy przedstawić w ujęciu statystycznym oraz że zmiany demograficzne powinny być traktowane jako cel przekrojowy w przyszłej polityce spójności.

NUTS

Dane przedstawione w tym artykule oparte są wyłącznie na wersji NUTS z 2013 r.

Definicje wskaźników

Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia wyraża średnią liczbę lat, jaką zgodnie z oczekiwaniami ma do przeżycia noworodek, przy założeniu aktualnych warunków w zakresie umieralności dla całego jego życia.

Zmiana liczby ludności (przyrost ludności) to różnica w stanie ludności między końcem a początkiem danego okresu (na przykład jednego roku kalendarzowego). Dodatni przyrost ludności oznacza wzrost liczby ludności, natomiast ujemny przyrost ludności oznacza spadek liczby ludności. Na przyrost ludności składają się dwa czynniki.

Przyrost naturalny obliczany jako różnica między liczbą żywych urodzeń a liczbą zgonów. Dodatni przyrost naturalny, czyli naturalny wzrost liczby ludności, ma miejsce w przypadku, gdy liczba żywych urodzeń przewyższa liczbę zgonów. Ujemny przyrost naturalny, czyli naturalny spadek liczby ludności, występuje w sytuacji, gdy żywych urodzeń jest mniej niż zgonów.
Saldo migracji z korektą statystyczną oblicza się jako różnicę między przyrostem ludności ogółem a przyrostem naturalnym; z tego względu statystyki salda migracji są podatne na wszelkie nieścisłości statystyczne w odniesieniu do obu elementów tego równania, zwłaszcza przyrostu ludności. Saldo migracji z korektą statystyczną, oprócz różnicy między migracją napływową a migracją wewnętrzną, może obejmować także inne zmiany w liczbie ludności, zachodzące między 1 stycznia dwóch następujących po sobie lat, niedające się wytłumaczyć liczbą urodzeń czy zgonów bądź imigracją lub emigracją.

Surowe współczynniki zmiany oblicza się dla przyrostu ludności ogółem, naturalnego przyrostu ludności oraz salda migracji z korektą statystyczną. We wszystkich tych przypadkach poziom zmiany w skali roku odnosi się do średniej liczby ludności na danym obszarze w tym samym roku i otrzymany stosunek wyraża się w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców.

Surowe wskaźniki istotnych zdarzeń demograficznych (urodzeń i zgonów) oznaczają stosunek liczby zdarzeń demograficznych do średniej liczby ludności w danym regionie w tym samym roku, również wyrażony w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców.

Współczynnik dzietności ogólny oznacza liczbę dzieci, które urodziłaby przeciętnie jedna kobieta w ciągu swojego życia, przy założeniu, że w okresie rozrodczym cechowałyby ją współczynniki płodności cząstkowe mierzone dla danego roku.

Współczynnik umieralności niemowląt oznacza stosunek zgonów niemowląt (dzieci poniżej jednego roku życia) do liczby żywych urodzeń w regionie w tym samym roku, wyrażony w przeliczeniu na 1 000 żywych urodzeń.

Kontekst

Zmiany demograficzne w UE prawdopodobnie będą miały istotne znaczenie w nadchodzących dziesięcioleciach, ponieważ przeważająca większość modeli dotyczących przyszłych trendów demograficznych wskazuje na to, że utrzymujące się niskie współczynniki płodności oraz wydłużanie się ludzkiego życia skutkować będą dalszym starzeniem się ludności UE.

Chociaż migracja odgrywa ważną rolę w dynamice demograficznej państw europejskich, mało prawdopodobne jest, aby dzięki samej migracji odwróciła się utrzymującą się tendencja starzenia się społeczeństwa, której doświadcza wiele regionów UE.

Skutki społeczne i gospodarcze związane ze starzeniem się społeczeństwa prawdopodobnie wywołają poważne konsekwencje w całej Europie, zarówno na poziomie poszczególnych państw, jak i regionów. Na przykład niskie współczynniki płodności doprowadzą do zmniejszenia liczby uczniów w sektorze edukacji, będzie mniej ludności w wieku produkcyjnym, która będzie utrzymywać resztę populacji, zaś wyższy będzie odsetek osób w starszym wieku (niektóre z nich będą wymagały dodatkowej infrastruktury, usług opieki zdrowotnej i odpowiednio dostosowanych mieszkań). Wspomniane strukturalne zmiany demograficzne mogą mieć wpływ na zdolność rządów do zwiększania dochodów podatkowych, bilansowania swoich finansów czy zapewniania wystarczających emerytur i usług opieki zdrowotnej.

Do regionów, które według prognoz staną przed największymi wyzwaniami demograficznymi, należą regiony peryferyjne, wiejskie i poprzemysłowe, gdzie liczba ludności prawdopodobnie zmaleje. Wymiar terytorialny zmian demograficznych ukazują przede wszystkim następujące zjawiska:

efekt wschód–zachód, zgodnie z którym wiele państw członkowskich, które przystąpiły do UE od 2004 r., nadal nadrabia zaległości;
efekt północ–południe, zgodnie z którym istnieją znaczące różnice między regionami Morza Śródziemnego a bardziej umiarkowanymi regionami na północy i zachodzie UE;
rozziew między obszarami miejskimi a wiejskimi – w większości regionów miejskich wciąż odnotowuje się wzrost liczby ludności, podczas gdy liczba mieszkańców na wielu obszarach wiejskich maleje;
efekt regionu stołecznego, ponieważ stolice i niektóre otaczające je regiony (na przykład regiony wokół dwóch światowych metropolii UE – Paryża i Londynu) cechuje „efekt przyciągania”, który wiąże się z większymi możliwościami zatrudnienia;
przykłady regionalnych różnic na poziomie krajowym, które mogą wpływać na konkurencyjność i spójność regionalną, na przykład w Niemczech i Turcji (między regionami na wschodzie i zachodzie kraju) lub we Francji, Włoszech i w Zjednoczonym Królestwie (między regionami na północy i na południu).

Rozwój polityki

Nie jest rzeczą zaskakującą, że w trosce o przyszłe zmiany demograficzne decydenci polityczni zajęli się wieloma kwestiami w tej dziedzinie. Komisja Europejska przyjęła komunikat zatytułowany „Demograficzna przyszłość Europy – Przekształcić wyzwania w nowe możliwości” (COM(2006) 571 final), w którym opisano pięć kluczowych działań politycznych:

sprzyjanie odnowie pokoleń przez tworzenie lepszych warunków dla rodzin i poprawę godzenia życia zawodowego z rodzinnym;
docenianie znaczenia zatrudnienia przez tworzenie większej liczby miejsc pracy i zapewnienie dłuższego aktywnego życia zawodowego o wysokiej jakości;
bardziej produktywna i konkurencyjna UE, poprawa wydajności i wyników gospodarczych przez inwestowanie w edukację i badania;
przyjmowanie i integracja migrantów w UE;
zapewnienie stabilnych finansów publicznych, aby zagwarantować odpowiednie emerytury, ochronę socjalną, opiekę zdrowotną i długoterminową.

Strategia „Europa 2020”

Ponadto większość z siedmiu inicjatyw przewodnich strategii „Europa 2020” również porusza kwestie wyzwań demograficznych, zwłaszcza starzenia się społeczeństwa. Inicjatywa przewodnia „Unia innowacji” umożliwia łączenie działań podmiotów publicznych i prywatnych na różnych szczeblach terytorialnych w celu sprostania rozmaitym wyzwaniom. W 2011 r. natomiast zainicjowano Europejskie partnerstwo na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu, którego celem jest wydłużenie o dwa lata średniej długości życia w zdrowiu Europejczyków do 2020 r. Inna inicjatywa przewodnia, agenda cyfrowa, służy promowaniu umiejętności cyfrowych i ich dostępności dla starszych członków społeczeństwa, natomiast unijny Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia wspiera dłuższe życie zawodowe przez uczenie się przez całe życie oraz promowanie zdrowego i aktywnego starzenia się. Wreszcie, Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym dotyczy adekwatności i stabilności systemów ochrony socjalnej i systemów emerytalnych oraz potrzeby zapewnienia osobom w starszym wieku odpowiedniego wsparcia dochodu oraz dostępu do systemów opieki zdrowotnej.

Migracja

W maju 2015 r. Komisja Europejska przedstawiła Europejski program w zakresie migracji, w którym przedstawiła natychmiastowe środki w odpowiedzi na napływ migrantów i osób ubiegających się o azyl z rejonu Morza Śródziemnego, a także nakreśliła szereg wariantów strategicznych bardziej długoterminowego zarządzania migracją do UE. W programie uznaje się potrzebę działań w odpowiedzi na wyzwania humanitarne, lecz jego celem jest zwiększenie liczby powrotów migrantów o nieuregulowanym statusie, przy jednoczesnym zapewnieniu prawa do ubiegania się o azyl.

W programie przedstawiono cztery poziomy działań unijnej polityki migracyjnej, mianowicie:

nową politykę w zakresie legalnej migracji – utrzymanie statusu UE jako atrakcyjnego miejsca dla migrantów, w szczególności przez zmianę priorytetów polityki w zakresie integracji migrantów, zarządzanie migracjami w drodze dialogu i partnerstwa z państwami nieczłonkowskimi oraz unowocześnienie systemu niebieskiej karty dla dobrze wykształconych osób spoza UE;
ograniczanie zachęt dla nielegalnych migrantów – dzięki wzmocnieniu roli agencji Frontex, zwłaszcza w zakresie powrotów migrantów;
zarządzanie granicami – pomoc w zwiększaniu potencjału państw nieczłonkowskich do zarządzania swoimi granicami;
silną wspólną politykę azylową – celem zapewnienia pełnego i spójnego wdrożenia wspólnego europejskiego systemu azylowego.

Kryzys w dziedzinie migracji, który panował przez większą część 2015 r. i w pierwszym kwartale 2016 r., doprowadził do tego, że w marcu 2016 r. Komisja Europejska zapowiedziała przedstawienie wniosków dotyczących instrumentu pomocy w sytuacjach nadzwyczajnych w UE. Zgodnie z planem na pomoc w zażegnaniu kryzysu humanitarnego i w umożliwieniu szybszego zapewniania żywności, schronienia i opieki zdrowotnej, których potrzebują uchodźcy na terenie UE, ma zostać przeznaczona (w ciągu trzech lat) kwota ok. 700 mln EUR.