Archive:Statistieken over doodsoorzaken

Gegevens van juni 2020.

Geplande update van het artikel: oktober 2021.

This Statistics Explained article has been archived on 26 August 2021.

Highlights

In 2017 meldde Hongarije de hoogste gestandaardiseerde sterftecijfers van de EU-27-lidstaten voor longkanker en voor darmkanker.

In 2017 hadden Cyprus, Griekenland en Malta van alle EU-27-lidstaten de laagste gestandaardiseerde sterftecijfers voor zelfdoding.

In 2016 lagen de gestandaardiseerde sterftecijfers in de EU-27 voor bijna alle belangrijke doodsoorzaken hoger voor mannen dan voor vrouwen.

Doodsoorzaken – gestandaardiseerd sterftecijfer, EU-27, 2016
(per 100 000 inwoners)
Bron: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Dit artikel geeft een overzicht van de recente statistieken over doodsoorzaken in de Europese Unie (EU). Door alle sterfgevallen in de bevolking te koppelen aan een onderliggende doodsoorzaak is het mogelijk het risico om te overlijden aan een bepaalde ziekte of andere oorzaak te beoordelen. Deze cijfers kunnen verder worden geanalyseerd naar leeftijd, geslacht, land van overlijden / woonplaats van de overledene, en regio (NUTS 2-niveau), waarbij gestandaardiseerde sterftecijfers worden gebruikt.

Full article

Belangrijkste bevindingen

De recentste informatie over de EU-27 met betrekking tot doodsoorzaken is beschikbaar voor de referentieperiode 2016, en voor bijna alle EU-lidstaten zijn gegevens beschikbaar over 2017. Uit tabel 1 blijkt dat in de EU-27 hart- en vaatziekten en kanker (kwaadaardige nieuwvormingen) veruit de belangrijkste doodsoorzaken waren.

Tabel 1: Doodsoorzaken – gestandaardiseerd sterftecijfer, 2017
(per 100 000 inwoners)
Bron: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Ontwikkelingen tussen 2006 en 2016

Gestandaardiseerde sterftecijfers voor kanker, ischemische hartziekten en verkeersongevallen vertoonden tussen 2006 en 2016 een neerwaartse trend

Tussen 2006 en 2016 zijn in de EU-27 de gestandaardiseerde sterftecijfers met betrekking tot kanker voor mannen met 11,1 % en voor vrouwen met 5,1 % gedaald – zie de figuren 1 en 2. Er werden sterkere dalingen geregistreerd voor sterfgevallen door ischemische hartziekten: daar daalden de sterftecijfers voor mannen met 28,4 % en voor vrouwen met 34,2 %. Nog sterkere dalingen werden geconstateerd voor sterfgevallen door verkeersongevallen; daar daalden de sterftecijfers met 40,7 % voor mannen en 41,3 % voor vrouwen. De gestandaardiseerde sterftecijfers voor borstkanker daalden met 6,9 % voor vrouwen; dat was een grotere daling voor vrouwen dan die voor alle soorten kanker (5,1 %). De sterftecijfers voor ziekten van het zenuwstelsel namen daarentegen toe met 23,2 % voor mannen en met 25,7 % voor vrouwen. In de afgelopen jaren daalde het gestandaardiseerde sterftecijfer voor longkanker (inclusief kanker van de luchtpijp en de bronchiën) voor mannen, terwijl het voor vrouwen toenam. Voor mannen daalde het percentage tussen 2009 en 2016 met 11,7 %, terwijl het voor vrouwen in dezelfde periode steeg met 15,2 %.

Figuur 1: Doodsoorzaken – gestandaardiseerd sterftecijfer per 100 000 inwoners, mannen, EU-27, 2006-2016
(2006 = 100)
Bron: Eurostat (hlth_cd_asdr) en (hlth_cd_asdr2)

Figuur 2: Doodsoorzaken – gestandaardiseerd sterftecijfer per 100 000 inwoners, vrouwen, EU-27, 2006-2016
(2006 = 100)
Bron: Eurostat (hlth_cd_asdr) en (hlth_cd_asdr2)

Doodsoorzaken in EU-27-lidstaten in 2017

Het gestandaardiseerde sterftecijfer voor ischemische hartziekten in de EU-27 lag in 2016 op 119,4 sterfgevallen per 100 000 inwoners

Tot de hart- en vaatziekten behoren aandoeningen in verband met hoge bloeddruk, cholesterol, diabetes en roken. De meest voorkomende doodsoorzaken als gevolg van hart- en vaatziekten zijn ischemische hartziekten en cerebrovasculaire ziekten. Ischemische hartziekten leidden in 2016 tot 119,4 sterfgevallen per 100 000 inwoners in de EU-27. De EU-27-lidstaten met de hoogste gestandaardiseerde sterftecijfers als gevolg van ischemische hartziekten waren Litouwen, Hongarije, Slowakije en Letland – alle met tussen 369,8 en 536,2 sterfgevallen per 100 000 inwoners in 2017. Aan het andere einde van het spectrum stonden Frankrijk (gegevens van 2016), Nederland, Spanje, Portugal, België, Denemarken, Luxemburg en Italië met de laagste gestandaardiseerde sterftecijfers als gevolg van ischemische hartziekten – minder dan 100 sterfgevallen per 100 000 inwoners in 2017. Dit was ook het geval in Liechtenstein, Noorwegen en Zwitserland.

Hongarije meldde de hoogste gestandaardiseerde sterftecijfers voor longkanker en voor darmkanker

Kanker was een belangrijke doodsoorzaak met in 2016 gemiddeld 257,1 sterfgevallen per 100 000 inwoners in de EU-27. Tot de meest voorkomende vormen van kanker – alle met gestandaardiseerde sterftecijfers van meer dan 10,0 per 100 000 inwoners – behoorden kwaadaardige nieuwvormingen in: de luchtpijp, de bronchiën en de longen; de dikke darm, het S-vormige deel van de dikke darm, de endeldarm en de anus; de borst; de alvleesklier; de prostaat; de maag; de lever en de galwegen.

De inwoners van Hongarije, Kroatië, Slowakije en Slovenië werden het zwaarst getroffen door kanker; deze EU-27-lidstaten rapporteerden meer dan 308,1 sterfgevallen per 100 000 inwoners in 2017. In Letland en Polen, evenals in Servië, lagen de sterftecijfers heel dicht bij dit niveau. Van alle EU-27-lidstaten registreerde Hongarije in 2017 veruit het hoogste gestandaardiseerde sterftecijfer als gevolg van longkanker (89,2 sterfgevallen per 100 000 inwoners), gevolgd door Kroatië (68,4 sterfgevallen per 100 000 inwoners), Polen en Denemarken (respectievelijk 67 en 66,8 per 100 000 inwoners); ook Servië registreerde een relatief hoog gestandaardiseerd sterftecijfer van 69,3 per 100 000 inwoners. Het hoogste gestandaardiseerde sterftecijfer voor darmkanker in 2017 werd ook waargenomen in Hongarije (53,1 sterfgevallen per 100 000inwoners). Kroatië registreerde gestandaardiseerde cijfers van 48,4 sterfgevallen per 100 000 inwoners en Slowakije van 46,9 sterfgevallen per 100 000 inwoners.

Ademhalingsziekten waren de op twee na belangrijkste doodsoorzaak in de EU-27

Op hart- en vaatziekten en kanker na waren ademhalingsziekten de belangrijkste doodsoorzaak in de EU-27, verantwoordelijk voor gemiddeld 75,0 sterfgevallen per 100 000 inwoners in 2016. Binnen deze groep ziekten waren chronische aandoeningen van de onderste luchtwegen de meest voorkomende doodsoorzaak, gevolgd door andere aandoeningen van de onderste luchtwegen en longontsteking. Ademhalingsziekten zijn leeftijdgerelateerd en bij verreweg de meeste sterfgevallen als gevolg van deze ziekten gaat het om mensen van 65 jaar of ouder.

In 2017 werden de hoogste gestandaardiseerde sterftecijfers als gevolg van ademhalingsziekten geregistreerd in Ierland (135,5 per 100 000 inwoners), Denemarken (123,5 per 100 000 inwoners), Cyprus en Portugal (respectievelijk 116,3 en 116,2 per 100 000 inwoners). Ook Turkije (158,6 per 100 000 inwoners) en het Verenigd Koninkrijk (136,0 per 100 000 inwoners) meldden hoge gestandaardiseerde sterftecijfers als gevolg van ademhalingsziekten.

Cyprus, Griekenland en Malta hadden de laagste gestandaardiseerde sterftecijfers voor zelfdoding

Uitwendige doodsoorzaken omvatten onder andere sterfgevallen als gevolg van zichzelf opzettelijk toegebracht letsel (zelfdoding) en verkeersongevallen. Hoewel zelfdoding geen belangrijke doodsoorzaak is en de gegevens voor sommige EU-27-lidstaten mogelijk onderhevig zijn aan onderrapportering, wordt zij vaak beschouwd als een belangrijke indicator van maatschappelijke kwesties. In 2016 waren er in de EU-27 gemiddeld 10,8 sterfgevallen per 100 000 inwoners als gevolg van zelfdoding. De laagste gestandaardiseerde sterftecijfers voor zelfdoding in 2017 werden geregistreerd in Cyprus (4,1 per 100 000 inwoners), Griekenland en Malta (respectievelijk 4,5 en 4,6 sterfgevallen per 100 000 inwoners); ook werden relatief lage cijfers (minder dan 8,0 sterfgevallen per 100 000 inwoners) geregistreerd in Italië en Slowakije; van de derde landen in tabel 1 werden lage percentages geregistreerd in Turkije (3,8 sterfgevallen per 100 000 inwoners) en het Verenigd Koninkrijk (7,5 per 100 000 inwoners). Het gestandaardiseerde sterftecijfer voor zelfdoding in Litouwen (25,8 doden per 100 000 inwoners) was 2,4 keer zo hoog als het EU-27-gemiddelde (gegevens van 2016).

Zweden, Ierland, Luxemburg en Denemarken hadden de laagste gestandaardiseerde sterftecijfers als gevolg van verkeersongevallen

Hoewel er dagelijks verkeersongevallen gebeuren, lag het aantal sterfgevallen als gevolg van een verkeersongeval in de EU-27 in 2016 (met een gestandaardiseerd sterftecijfer van 6,0 per 100 000 inwoners) lager dan dat voor zelfdoding. Roemenië, Kroatië en Polen hadden in 2017 de hoogste gestandaardiseerde sterftecijfers (9,0 of meer per 100 000 inwoners) als gevolg van verkeersongevallen, terwijl aan het andere einde van het spectrum Zweden, Ierland, Luxemburg en Denemarken elk melding maakten van tussen 2,9 en 3,6 sterfgevallen per 100 000 inwoners door verkeersongevallen. Van de EVA-landen werden percentages van minder dan 4,0 sterfgevallen per 100 000 inwoners ook gerapporteerd door IJsland, Noorwegen en Zwitserland, terwijl het percentage in het Verenigd Koninkrijk (2,5 per 100 000 inwoners) het laagst van alle was.

Doodsoorzaken per geslacht

De gestandaardiseerde sterftecijfers voor bijna alle belangrijke doodsoorzaken lagen hoger voor mannen dan voor vrouwen

Behalve voor borstkanker lagen de gestandaardiseerde sterftecijfers in de EU-27 voor alle belangrijke doodsoorzaken in 2016 hoger voor mannen dan voor vrouwen – zie figuur 3. De gestandaardiseerde sterftecijfers voor alcoholmisbruik en drugsverslaving lagen 4,0 keer zo hoog voor mannen als voor vrouwen, terwijl de sterftecijfers voor zichzelf opzettelijk toegebracht letsel en HIV voor mannen respectievelijk 3,8 en 3,4 keer zo hoog waren als die voor vrouwen.

Figuur 3: Doodsoorzaken – gestandaardiseerd sterftecijfer, EU27, 2016
(per 100 000 inwoners)
Bron: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

In het algemeen overleden er meer mannen dan vrouwen aan kanker. Een aantal vormen van kanker komt echter overwegend bij een van de seksen voor, zoals borstkanker bij vrouwen, terwijl sommige andere vormen van kanker uitsluitend voorkomen bij een van de seksen, zoals baarmoederkanker bij vrouwen en prostaatkanker bij mannen. In 2016 was borstkanker de oorzaak van 32,7 sterfgevallen per 100 000 vrouwelijke inwoners in de EU-27. De hoogste gestandaardiseerde sterftecijfers werden geregistreerd voor Slowakije (40,7 per 100 000 vrouwelijke inwoners), Luxemburg (40,3 per 100 000 vrouwelijke inwoners), Ierland (37,8 per 100 000 vrouwelijke inwoners), Hongarije (37,4 per 100 000 vrouwelijke inwoners) en Denemarken (37,2 per 100 000 vrouwelijke inwoners). Aan het andere einde van het spectrum registreerden Spanje, Zweden, Litouwen, Portugal, Malta, Finland, Tsjechië en Bulgarije in 2017 minder dan 30,0 sterfgevallen per 100 000 vrouwelijke inwoners als gevolg van borstkanker. Hetzelfde gold, wat de EVA-landen betreft, voor Noorwegen en Zwitserland en, wat de kandidaat-lidstaten betreft, voor Turkije.

In Litouwen, Hongarije, Slowakije en Letland werden de hoogste percentages ischemische hartziekten onder mannen en vrouwen geregistreerd

In 2017 was het gestandaardiseerde sterftecijfer als gevolg van ischemische hartziekten bij zowel mannen als vrouwen was het hoogst in Litouwen, Hongarije, Slowakije en Letland, terwijl in Frankrijk (gegevens van 2016) en Nederland het sterftecijfer als gevolg van ischemische hartziekten bij zowel mannen als vrouwen het laagst lag. Het sterftecijfer als gevolg van ischemische hartziekten was systematisch hoger voor mannen dan voor vrouwen in elk van de EU-27-lidstaten (zie figuur 4), met de grootste genderkloven — in absolute termen — in Letland en Litouwen: in Letland bedroeg het percentage mannen 544,7 per 100 000 inwoners tegenover 282,0 per 100 000 inwoners voor vrouwen, een kloof van 262,6 per 100 000; in Litouwen bedroeg het verschil 257,3 per 100 000.

Figuur 4: Sterfgevallen door ischemische hartziekten – gestandaardiseerd sterftecijfer, 2017
(per 100 000 inwoners)
Bron: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Op vergelijkbare wijze waren de gestandaardiseerde sterftecijfers voor zelfdoding steevast hoger voor mannen dan voor vrouwen — zie figuur 5. Litouwen had in 2017 het grootste absolute verschil in sterftecijfers tussen mannen en vrouwen: het sterftecijfer voor mannen bedroeg 47,2 per 100 000 inwoners en dat voor vrouwen 9,1 per 100 000 inwoners. Uitgedrukt in een eenvoudig verhoudingsgetal tussen de sterftecijfers voor mannen en vrouwen was in Polen het sterftecijfer voor mannen meer dan 7,0 keer zo hoog als het sterftecijfer voor vrouwen. Dit verhoudingsgetal tussen de seksen was het laagst in Spanje, Finland, Denemarken, Luxemburg, België, Zweden en Nederland, waar het gestandaardiseerd sterftecijfer voor zelfdoding voor mannen minder dan 3,1 maal zo hoog lag als dat voor vrouwen.

Figuur 5: Sterfgevallen door zelfdoding – gestandaardiseerd sterftecijfer, 2017
(per 100 000 inwoners)
Bron: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Doodsoorzaken in 2017 van mensen jonger dan 65 jaar

Voor mensen jonger dan 65 jaar waren er, relatief gezien, kleine verschillen wat de belangrijkste doodsoorzaken betreft (zie tabel 2). Kanker was binnen deze leeftijdsgroep de belangrijkste doodsoorzaak met in 2016 een gemiddeld gestandaardiseerd sterftecijfer van 77,3 sterfgevallen per 100 000 inwoners in de EU-27, gevolgd door hart- en vaatziekten (44,8 doden per 100 000 inwoners). Anders dan bij de gegevens voor de gehele bevolking behoorden ademhalingsziekten niet tot de drie meest voorkomende doodsoorzaken voor mensen jonger dan 65 jaar: het gestandaardiseerde sterftecijfer voor ademhalingsziekten was niet alleen lager dan de sterftecijfers voor kanker en hart- en vaatziekten, maar ook lager dan de sterftecijfers voor ziekten van het spijsverteringsstelsel (niet in Tabel 2), ongevallen, (alleen verkeersongevallen in tabel 2) en zelfdoding.

Tabel 2: De belangrijkste doodsoorzaken voor mensen jonger dan 65 jaar, 2017
(gestandaardiseerde sterftecijfers per 100 000 inwoners)
Bron: Eurostat (hlth_cd_asdr2)

Tussen 2006 en 2016 zijn de sterftecijfers in de EU-27 voor mensen jonger dan 65 jaar gedaald voor elk van de belangrijkste doodsoorzaken waarvoor een tijdreeks beschikbaar is, zoals in figuur 6 wordt weergegeven. Dit was met name het geval voor verkeersongevallen en ischemische hartziekten, met dalingen van respectievelijk 44,6 % en 32,7 % tijdens de onderzochte periode.

Figuur 6: Doodsoorzaken – gestandaardiseerd sterftecijfer per 100 000 inwoners jonger dan 65, EU-27, 2006-2016
(2006 = 100)
Bron: Eurostat (hlth_cd_asdr) en (hlth_cd_asdr2)

Brongegevens voor tabellen en grafieken

Doodsoorzaken: tabellen en figuren (in het Engels)

Gegevensbronnen

Statistieken over doodsoorzaken zijn gebaseerd op twee pijlers: medische gegevens uit overlijdensakten, die kunnen worden gebruikt om de doodsoorzaak vast te stellen, en de codering van doodsoorzaken volgens het ICD-systeem van de WHO. Alle sterfgevallen in de bevolking worden ingedeeld aan de hand van de onderliggende doodsoorzaak, met andere woorden "de ziekte die of het letsel dat aanleiding heeft gegeven tot de reeks van gebeurtenissen die rechtstreeks tot de dood hebben geleid, of de omstandigheden van het ongeval of geweld waarin het fatale letsel werd veroorzaakt" (een definitie die door de Algemene Vergadering van de World Health Assembly is goedgekeurd).

De geldigheid en betrouwbaarheid van statistieken over doodsoorzaken zijn tot op zekere hoogte afhankelijk van de kwaliteit van de gegevens die de artsen in de overlijdensakte verstrekken. Onnauwkeurigheden kunnen om verschillende redenen voorkomen, waaronder:

fouten bij de afgifte van de overlijdensakte;
problemen in verband met de medische diagnose;
de keuze van de voornaamste doodsoorzaak;
de codering van de doodsoorzaak.

Soms is er onduidelijkheid over de doodsoorzaak: naast de ziekte die rechtstreeks tot de dood heeft geleid, moeten de medische gegevens in de overlijdensakte tevens een oorzakelijk verband bevatten gerelateerd aan het lijden van de overledene. Er kunnen ook andere belangrijke medische feiten worden vermeld, die geen verband hielden met de ziekte die rechtstreeks tot de dood heeft geleid, maar het verloop van een ziekte mogelijk negatief hebben beïnvloed en zo bijgedragen aan de fatale afloop. Er wordt soms kritiek geuit op het feit dat het coderen van slechts één ziekte als doodsoorzaak steeds minder realistisch is, gezien de stijgende levensverwachting en de daarmee gepaard gaande veranderingen in morbiditeit. Voor het merendeel van de overledenen van 65 jaar en ouder kan de keuze van slechts een van een aantal mogelijke doodsoorzaken enigszins misleidend zijn. Daarom zijn sommige EU-lidstaten gaan nadenken over de mogelijkheid om meer dan één oorzaak te coderen. Eurostat heeft de lidstaten gesteund bij de ontwikkeling van een gemeenschappelijk geautomatiseerd coderingssysteem met de naam IRIS om de gegevens over doodsoorzaken in Europa te verbeteren en beter vergelijkbaar te maken.

Aangepaste Europese standaardbevolking

Het aantal sterfgevallen als gevolg van een bepaalde doodsoorzaak kan worden uitgedrukt ten opzichte van de omvang van de bevolking. In plaats van een bruto sterftecijfer kan een gestandaardiseerd sterftecijfer worden gebruikt waarbij de invloed van verschillen in samenstelling van de bevolking naar leeftijd en geslacht is uitgeschakeld: aangezien de meeste doodsoorzaken sterk variëren afhankelijk van leeftijd en geslacht, zijn gestandaardiseerde sterftecijfers beter vergelijkbaar in de tijd en tussen landen.

De Europese standaardbevolking, die voor het standaardiseren van de bruto sterftecijfers werd gebruikt, dateert van 1976 en daarom was het noodzakelijk om deze aan te passen aan de sinds medio jaren 1970 opgetreden wijzigingen in de leeftijdsopbouw van de EU-bevolking. Met de EU-lidstaten werd een aangepaste Europese standaardbevolking overeengekomen. Deze bestaat uit de EU-27-lidstaten, uitgezonderd Kroatië, alsmede het Verenigd Koninkrijk en de EVA-landen. De basis voor de berekening waren bevolkingsprognoses die in 2010 zijn opgesteld voor de periode 2011-2030; deze aangepaste standaardbevolking wordt gebruikt sinds de zomer van 2013.

Voor tabellen wordt in dit artikel de volgende notatie gebruikt:

Waade in italics	datawaarde is voorspeld, voorlopig of geraamd en zal daarom waarschijnlijk nog veranderen;
:	waarde niet beschikbaar of vertrouwelijk of onbetrouwbaar.

Achtergrond

Statistieken over doodsoorzaken, die deel uitmaken van de oudste beschikbare medische statistieken, leveren informatie over de ontwikkelingen in de tijd en de verschillen in doodsoorzaken tussen landen. Deze statistieken over doodsoorzaken spelen een belangrijke rol in het algemene informatiesysteem met betrekking tot de gezondheidstoestand in de EU. Zij kunnen worden gebruikt om te bepalen welke preventieve en curatieve maatregelen of welke investeringen in onderzoek de levensverwachting van de bevolking zouden kunnen verhogen.

Gezien het algemene gebrek aan uitgebreide Europese morbiditeitsstatistieken worden gegevens over doodsoorzaken vaak gebruikt om de gezondheidsstelsels in de EU te beoordelen en kunnen zij ook worden gebruikt voor een op feiten gebaseerd gezondheidsbeleid.

De EU is voorstander van een alomvattende aanpak van ernstige en chronische ziekten, waarbij in verschillende sectoren geïntegreerde actie wordt ondernomen ten aanzien van risicofactoren, in combinatie met maatregelen om de gezondheidsstelsels op het gebied van preventie en bestrijding te verbeteren, en wel door:

nationale statistieken zo betrouwbaar en vergelijkbaar mogelijk te maken, zodat zij een goede indicatie van de doeltreffendheid van het beleid zijn;
voorlichtingscampagnes en ziektepreventiecampagnes die actief gericht zijn op groepen en individuen met een verhoogd risico, te ondersteunen;
beleid en maatregelen om ongelijkheden in de gezondheidszorg te verkleinen, systematisch te integreren;
partnerschappen te ontwikkelen op het gebied van bepaalde ziekten, zoals kanker.