Archive:Międzynarodowy handel towarami

Dane z marca 2020 r.

Planowana aktualizacja artykułu: czerwiec 2021 r.

This Statistics Explained article has been archived on 6 April 2021.

Highlights

W 2018 r. UE-27, Stany Zjednoczone i Chiny odpowiadały za 42 % światowego handlu towarami.

W 2019 r. najważniejszym partnerem UE-27 w dziedzinie eksportu były Stany Zjednoczone, natomiast w dziedzinie importu – Chiny.

Maszyny i pojazdy stanowiły ponad 41 % eksportu UE-27 i 33 % importu UE-27 w 2019 r.

Zmiany w międzynarodowym handlu towarami, UE-28, 2009–2019

W poniższym artykule omówiono rozwój międzynarodowego handlu towarami Unii Europejskiej (UE). Przedstawiono w nim udział UE w światowych rynkach importowych i eksportowych, handel wewnątrzunijny (handel między państwami członkowskimi UE), głównych partnerów handlowych UE oraz kategorie produktów, które są przedmiotem najszerszej wymiany handlowej UE.

Na UE-27 przypada około 15 % światowego handlu towarami. Wartość międzynarodowego handlu towarami znacznie (około trzykrotnie) przekracza wartość międzynarodowego obrotu usługami, co wiąże się z charakterem niektórych usług i ich utrudnionym handlem transgranicznym.

Prezentowany artykuł jest częścią publikacji online zawierającej najnowsze dane statystyczne na temat międzynarodowego handlu towarami oraz informacje dotyczące głównych partnerów handlowych UE, najważniejszych produktów będących przedmiotem wymiany handlowej i specyficznych cech handlu, a także informacje podstawowe.

Full article

Trzy największe światowe potęgi handlu międzynarodowego: UE, Chiny i USA

UE-27, Chiny i Stany Zjednoczone są trzema największymi światowymi potęgami w handlu międzynarodowym (zob. wykres 1), począwszy od 2004 r., kiedy Chiny wyprzedziły pod tym względem Japonię. W 2018 r. całkowity poziom handlu towarami (obejmującego eksport i import) odnotowany w odniesieniu do UE-27 wyniósł 3 967 mld EUR (uwaga: nie obejmuje to handlu wewnątrzunijnego), o 50 mld EUR więcej niż wartość handlu towarami w odniesieniu do Chin i o 342 mld EUR więcej niż wartość handlu towarami w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych. Japonia odnotowała czwarty pod względem wielkości poziom handlu towarami, wynoszący 1 260 mld EUR.

Wykres 1: Wiodące państwa w międzynarodowym handlu towarami, 2018 r.
(w mld EUR)
Źródło: Eurostat (ext_lt_introle) i UNCTAD.

W 2018 r. stosunek między eksportem a importem (wskaźnik pokrycia) był szczególnie wysoki w odniesieniu do wywozu w przypadku Rosji i Chin (zob. wykres 2); również w ujęciu bezwzględnym te dwa państwa odnotowały największe roczne nadwyżki handlowe.

Wykres 2: Wskaźnik pokrycia w międzynarodowym handlu towarami, lata 2008 i 2018
(%)
Źródło: Eurostat (ext_lt_introle) i UNCTAD.

W 2018 r. Stany Zjednoczone miały największy deficyt (zob. wykres 3); trend ten wyraźnie się utrzymywał przez całe ostatnie dziesięciolecie, dla którego dostępne są dane.

Wykres 3: Bilans handlowy w międzynarodowym handlu towarami, lata 2008 i 2018
(w mld EUR)
Źródło: Eurostat (ext_lt_introle) i UNCTAD.

W ujęciu przepływów eksportu i importu w 2018 r. UE-27 zajmowała drugie miejsce pod względem udziału w światowym eksporcie i imporcie towarów (zob. wykresy 4 i 5): eksport towarów z UE-27 stanowił 15,5 % łącznego światowego eksportu. Wyższy udział w łącznym światowym eksporcie odnotowały jedynie Chiny (15,8 %). Stany Zjednoczone uplasowały się nieco niżej (ich udział wyniósł 10,6 %).

Wykres 4: Udziały w światowym rynku eksportu towarów, 2018 r.
(% udział w światowym eksporcie)
Źródło: Eurostat (ext_lt_introle) i UNCTAD.

Stany Zjednoczone z kolei odnotowały w 2018 r. większy udział w światowym imporcie (15,8 %) niż UE-27 (13,7 %) i Chiny (13,0 %).

Wykres 5: Udziały w światowym rynku importu towarów, 2018 r.
(% udział w światowym imporcie)
Źródło: Eurostat (ext_lt_introle) i UNCTAD.

Nadwyżka handlu zewnętrznego UE od 2012 r.

W 2019 r. wartość prowadzonego przez UE-27 międzynarodowego handlu towarami z zagranicą (suma zewnętrznego eksportu i importu) wyceniono na 4 067 mld EUR (zob. wykres 6). Zarówno import, jak i eksport przekraczały poziomy z 2018 r., przy czym wzrost wielkości importu (27 mld EUR) był nieco mniejszy niż wzrost eksportu (73 mld EUR). W efekcie nadwyżka handlowa UE-27 zwiększyła się z 152 mld EUR w 2018 r. do 197 mld EUR w 2019 r.

W latach 2009–2012 eksport UE-27 szybko wzrastał, z 1 184 mld EUR do 1 771 mld EUR. W latach 2012–2016 eksport utrzymywał się na stosunkowo stabilnym poziomie, natomiast przez kolejne trzy lata wzrósł z 1 867 mld EUR w 2016 r. do 2 132 mld EUR w 2019 r. Import kształtował się mniej więcej podobnie jak eksport: wzrósł z 1 193 mld EUR w 2009 r. do 1 666 mld EUR w 2011 r. W latach 2011–2016 import utrzymywał się na stosunkowo stabilnym poziomie, natomiast przez kolejne trzy lata wzrósł z 1 602 mld EUR do 1 935 mld EUR w 2019 r.

Wykres 6: Zmiany w międzynarodowym handlu towarami, UE-27, 2009–2019
(w mld EUR)
Źródło: Eurostat (ext_lt_intertrd)

Wśród państw członkowskich UE Niemcy miały zdecydowanie największy udział w handlu zewnętrznym UE-27 w 2019 r. – ich udział w eksporcie towarów z UE-27 do państw niebędących członkami Unii wyniósł 29,6 %, a ich udział w imporcie do UE-27 – ponad jedną piątą (21,0 %) (zob. wykres 7). Trzema kolejnymi największymi eksporterami były Francja (11,6 %), Włochy (11,0 %) i Holandia (10,3 %); poza Niemcami były to jedyne państwa członkowskie UE z dwucyfrowym udziałem w eksporcie z UE-27. W 2019 r. największymi importerami towarów z państw niebędących członkami UE były – oprócz Niemiec – Holandia (17,5 %), Francja (10,7 %) i Włochy (9,5 %). Stosunkowo duży udział Holandii można tłumaczyć, przynajmniej częściowo, faktem, iż znacząca ilość towarów przypływa do UE przez Rotterdam, który jest wiodącym portem morskim w UE.

Wykres 7: Zewnętrzny handel towarami UE-27, 2019 r.
(% udział w eksporcie/imporcie UE-27)
Źródło: Eurostat (ext_lt_intratrd)

Spośród państw UE-27 największą nadwyżkę w zewnętrznym handlu towarami, wynoszącą 224,3 mld EUR w 2019 r., odnotowały Niemcy, a w następnej kolejności Włochy (51,9 mld EUR), Irlandia (40,6 mld EUR) i Francja (39,2 mld EUR). Największe deficyty w zewnętrznym handlu towarami zgłosiły Holandia (118,7 mld EUR) i Hiszpania (30,7 mld EUR) (zob. tablica B w załączonym pliku Excel).

Najwyższy udział handlu wewnątrzunijnego w Luksemburgu i na Słowacji

Wielkość handlu towarami między państwami członkowskimi UE (handel wewnątrzunijny) w 2019 r. wyceniono, biorąc pod uwagę eksport, na 3 061 mld EUR. Wartość ta była o 44 % wyższa niż poziom odnotowany w przypadku eksportu z UE-27 do państw niebędących członkami Unii, który wyniósł 2 132 mld EUR (handel zewnętrzny UE).

Wielkość handlu wewnątrz UE-27, ponownie mierzona na podstawie eksportu, zwiększyła się w całej UE-27 o 1,5 % między rokiem 2018 a 2019. Biorąc pod uwagę eksport, dwucyfrowy wzrost w latach 2018–2019 odnotowano jedynie w przypadku Cypru (16,4 %), natomiast spadek wewnątrzunijnego eksportu zarejestrowały tylko Szwecja (-0,6 %), Belgia (-0,3 %) i Słowacja (-0,1 %). Jeżeli chodzi o import, wzrost powyżej 5 % odnotowały tylko Chorwacja (7,8 %) i Portugalia (7,4 %); spadł natomiast import Irlandii (-3,9 %), Belgii (-1,4 %), Malty (-1,3 %) i Szwecji (-0,9 %).

W 2019 r., podobnie jak w przypadku handlu zewnętrznego UE-27, także w handlu wewnątrzunijnym UE-27 wśród państw członkowskich przodowały Niemcy, z których pochodziło 22,8 % eksportu towarów do innych państw członkowskich UE-27; Niemcy przyjęły 23,2 % importu towarów z innych państw członkowskich UE-27 (zob. wykres 8). Poza Niemcami jeszcze tylko Holandia odnotowała przekraczający jedną dziesiątą udział w wewnątrzunijnym eksporcie (13,5 %), co również było związane z efektem Rotterdamu, natomiast Francja (12,5 %) była jedynym oprócz Niemiec państwem członkowskim o wyższym niż jedna dziesiąta udziale w imporcie wewnątrz UE.

Wykres 8: Handel towarami wewnątrz UE-27, 2019 r.
(% udział w eksporcie/imporcie UE-27)
Źródło: Eurostat (ext_lt_intratrd)

O znaczeniu rynku wewnętrznego UE dobitnie świadczy fakt, że w przypadku wszystkich z państw członkowskich z wyjątkiem Irlandii wartość wewnątrzunijnego handlu towarami (eksport i import łącznie) przewyższała wartość handlu zewnętrznego poza UE (eksport i import łącznie) (zob. wykres 9). Udział przepływów wewnątrzunijnych i pozaunijnych w całkowitej wartości handlu towarami był bardzo zróżnicowany w poszczególnych państwach członkowskich, co do pewnego stopnia jest odzwierciedleniem więzi historycznych i położenia geograficznego. Najwyższy udział handlu wewnątrzunijnego (powyżej 75 % całkowitej wartości handlu) odnotowano w Luksemburgu (82,0 %), na Słowacji (79,5 %), w Czechach (76,6 %) i na Węgrzech (75,1 %), natomiast współczynnik ten wyniósł 51,5 % w Grecji i 37,5 % w Irlandii.

Wykres 9: Zewnętrzny i wewnętrzny handel towarami UE-27, 2019 r.
(import plus export, % udział w handlu ogółem)
Źródło: Eurostat (ext_lt_intratrd)

Gwałtowny wzrost w handlu towarami z Chinami w latach 2009–2019

Między 2009 r. a 2019 r. zaobserwowano znaczące zmiany w strukturze eksportu towarów z UE-27 w podziale na głównych partnerów handlowych. Spośród głównych partnerów handlowych największą średnią roczną stopę wzrostu odnotowano w przypadku eksportu do Chin (9,9 %) i Meksyku (9,5 %), – zob. wykres 10. Najniższy wzrost odnotowano w przypadku eksportu do Rosji (3,3 %) i Norwegii (4,1 %).

Jeżeli chodzi o import, w latach 2009–2019 największą średnią roczną stopę wzrostu odnotowano w przypadku importu towarów z Meksyku (10,5 %) i Turcji (8,1 %). Najniższe stopy wzrostu odnotowano w przypadku importu z Norwegii (0,3 %) i Rosji (2,3 %) – dwóch dużych eksporterów produktów energetycznych – a także w przypadku Japonii (2,2 %).

Wykres 10: Zewnętrzny handel towarami UE-27 w podziale na głównych partnerów handlowych, UE-27, lata 2009 i 2019
(w mld EUR)
Źródło: Eurostat (ext_lt_maineu)

Stany Zjednoczone pozostały najczęstszym odbiorcą towarów eksportowanych z UE-27 w 2019 r. (zob. wykres 11) – ich udział wyniósł 18,0 %. Drugim rynkiem docelowym pod względem wielkości eksportu z UE-27 było Zjednoczone Królestwo (14,9 % łącznej wartości eksportu z UE-27), a trzecim – Chiny (9,3 %). Siedem największych rynków docelowych dla eksportu towarów z UE-27 – Stany Zjednoczone, Zjednoczone Królestwo, Chiny, Szwajcaria, Rosja, Turcja, Japonia – było odbiorcami ponad trzech piątych (59,3 %) łącznego eksportu towarów z UE-27.

Wykres 11: Główni partnerzy handlowi w eksporcie towarów, UE-27, 2019 r.
(% udział w eksporcie z UE-27)
Źródło: Eurostat (ext_lt_maineu)

Siedmioma największymi dostawcami w imporcie towarów do UE-27 były te same państwa, które były największymi odbiorcami towarów eksportowanych z UE-27, choć ich kolejność była nieco inna (porównaj wykresy 11 i 12). Wspomniane siedem państw miało większy udział w imporcie towarów do UE-27, niż wynosił ich udział w eksporcie towarów z UE-27: nieco ponad trzy piąte (60,7 %) łącznego importu towarów do UE-27 pochodziło z tych siedmiu państw. Największym dostawcą towarów do UE-27 w 2019 r. były Chiny, z których pochodziła niemal jedna piąta (18,7 %) całego przywozu. Za Chinami z pewną stratą uplasowały się Stany Zjednoczone (12,0 %) i Zjednoczone Królestwo (10,0 %).

Wykres 12: Główni partnerzy handlowi w imporcie towarów, UE-27, 2019 r.
(% udział w imporcie do UE-27)
Źródło: Eurostat (ext_lt_maineu)

Duża nadwyżka w handlu maszynami, pojazdami i chemikaliami

Między rokiem 2014 a 2019 wartość eksportu poza UE-27 zwiększyła się w przypadku większości grup produktów przedstawionych na wykresie 13, z wyjątkiem energii, której eksport zmniejszył się o 8,2 %. Najwyższą stopę wzrostu eksportu odnotowano w przypadku chemikaliów – wzrost o 35,8 %. Wzrost o ponad 20 % odnotowano też w przypadku żywności i napojów (22,7 %) i surowców (20,1 %).

Jeżeli chodzi o import, zaobserwowano podobną tendencję, a mianowicie znaczny ogólny spadek poziomu importu energii spoza UE (-15,2 %) w latach 2014–2019 (należy jednak zauważyć, że część tej straty można przypisać zmianom cen bądź wahaniom kursów wymiany walut, jako że ropa jest wyceniana na rynkach światowych w dolarach amerykańskich). Zwiększył się natomiast import spoza UE maszyn i pojazdów – o 45,4 %; stosunkowo wysokie stopy wzrostu odnotowano także w przypadku chemikaliów (28,6 %) i pozostałych wyrobów gotowych (24,1 %).

Do nadwyżki w zewnętrznym handlu towarami UE-27, wynoszącej 197,1 mld EUR w 2019 r., przyczyniły się znaczne nadwyżki w obrocie maszynami i pojazdami (237,1 mld EUR) i chemikaliami (171,6 mld EUR) oraz mniejsze nadwyżki w obrocie żywnością i napojami oraz wyrobami gotowymi. Nadwyżek tych nie były w stanie wyrównać znaczny deficyt w handlu energią (-258,2 mld EUR) i mniejszy deficyt w handlu surowcami (-26,1 mld EUR).

Wykres 13: Handel zewnętrzny UE-27 w podziale na główne produkty, UE-27, lata 2014 i 2019
(w mld EUR)
Źródło: Eurostat (ext_lt_intertrd)

Struktura eksportu towarów z UE-27 nie zmieniła się istotnie w latach 2014–2019 (zob. wykres 14), z wyjątkiem wzrostu o 2,4 punktu procentowego (p.p.) eksportu chemikaliów (z 16,7 % w 2014 r. do 19,1 % w 2019 r.) oraz spadku o 1,4 punktu procentowego eksportu energii.

Wykres 14: Najważniejsze eksportowane produkty, UE-27, lata 2014 i 2019
(% udział w eksporcie z UE-27)
Źródło: Eurostat (ext_lt_intratrd)

Jeżeli chodzi o strukturę importu UE-27, w latach 2014–2019, odnotowano znaczny spadek udziału energii – o 7,6 p.p., z 26,3 % do 18,7 % (zob. wykres 15). Spadek ten był częściowo wynikiem spadku cen produktów energetycznych. Z drugiej strony, w tym samym okresie udział maszyn i pojazdów w strukturze importu wzrósł o 6,0 p.p., z 26,9 % do 32,8 %. Udziały innych produktów zmieniły się nieznacznie.

Wykres 15: Najważniejsze importowane produkty, UE-27, lata 2014 i 2019
(% udział w imporcie do UE-27)
Źródło: Eurostat (ext_lt_intratrd)

Na wykresie 16 zestawiono strukturę importu i eksportu UE-27 w 2019 r.: należy zauważyć, że ogólny poziom eksportu był o około 10,2 % wyższy od poziomu importu. Najbardziej istotna różnica wystąpiła w przypadku udziału energii, który był prawie cztery razy wyższy w przypadku importu niż w przypadku eksportu. Różnicę tę zbilansował niższy udział maszyn i pojazdów oraz chemikaliów w imporcie niż w eksporcie.

Wykres 16: Najważniejsze eksportowane i importowane produkty, UE-27, 2019 r.
(% udział w eksporcie/imporcie UE-27)
Źródło: Eurostat (ext_lt_intratrd)

Dane źródłowe tablic i wykresów

Międzynarodowy handel towarami: tablice i wykresy (w jęz. angielskim)

Źródła danych

Dane statystyczne dotyczące międzynarodowego handlu towarami umożliwiają pomiar wartości i ilości towarów będących przedmiotem handlu między państwami członkowskimi UE (tzw. handlu wewnątrzunijnego) oraz towarów w obrocie prowadzonym przez państwa członkowskie UE z państwami niebędącymi członkami UE (tzw. handlu zewnętrznym UE). Takie dane statystyczne często stanowią oficjalne źródło informacji o imporcie, eksporcie i bilansie handlowym UE, jej państw członkowskich i strefy euro.

Statystyki są publikowane dla każdego deklarującego państwa w odniesieniu do każdego kraju partnerskiego i kilku klasyfikacji produktów. Jedną z najczęściej stosowanych klasyfikacji produktów jest Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Handlu (SITC Rev. 4) Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ); umożliwia ona ogólnoświatowe porównanie statystyk dotyczących handlu międzynarodowego.

W przypadku statystyk dotyczących handlu zewnętrznego UE dane przedstawione dla UE-27 ujmują tę jednostkę jako pojedynczy blok handlowy. Innymi słowy dane dotyczące wywozu odnoszą się tylko do wywozu z UE-27, który opuszcza cały blok handlowy i jest kierowany za granicę, natomiast przywóz spoza UE-27 odnosi się do przywozu z zagranicy (państw niebędących członkami UE) do UE-27. Z kolei w przypadku danych przedstawianych w odniesieniu do pojedynczych państw członkowskich UE międzynarodowe przepływy handlowe prezentuje się na ogół jako światowe przepływy handlowe (obejmujące zarówno partnerów wewnątrzunijnych, jak i pozaunijnych). Statystyki dotyczące handlu między państwami członkowskimi UE (handlu wewnątrzunijnego) obejmują import i eksport towarów zarejestrowane przez każde państwo członkowskie.

Statystyczne wartości handlu zewnętrznego i wewnętrznego UE zapisuje się na warunkach FOB (dostarczony na statek) w przypadku eksportu i na warunkach CIF (koszt, ubezpieczenie i fracht) w przypadku importu. Zgłaszane wartości obejmują tylko te koszty dodatkowe (fracht i ubezpieczenie), które w przypadku eksportu odnoszą się do przewozu przez terytorium państwa członkowskiego UE, z którego towary są eksportowane, a w przypadku importu do przewozu poza terytorium państwa członkowskiego UE, do którego towary są importowane.

Dane dotyczące UE pochodzą z prowadzonej przez Eurostat bazy danych COMEXT, będącej bazą referencyjną w odniesieniu do międzynarodowego handlu towarami. Zapewnia ona dostęp nie tylko do najnowszych i historycznych danych z państw członkowskich UE, ale również do danych statystycznych dotyczących szeregu państw niebędących członkami UE. Co miesiąc na podstawie bazy danych COMEXT opracowywane są zagregowane i szczegółowe dane statystyczne dotyczące międzynarodowego handlu towarami i rozpowszechniane są one przez stronę internetową Eurostatu. Ponieważ baza danych COMEXT jest codziennie aktualizowana, dane publikowane na stronie internetowej mogą się różnić od danych znajdujących się w COMEXT (w przypadku najnowszych zmian).

Dane dla UE-27 odzwierciedlają zmiany polityczne w składzie UE. Zjednoczone Królestwo jest teraz uznawane za kraj partnerski UE-27. Zjednoczone Królestwo jest jednak nadal częścią rynku wewnętrznego do końca okresu przejściowego, co oznacza, że dane dotyczące handlu ze Zjednoczonym Królestwem nadal opierają się na pojęciach statystycznych stosowanych w handlu między państwami członkowskimi UE. W związku z tym, podczas gdy dane dotyczące importu od pozaunijnych partnerów handlowych UE-27 podaje się z podziałem na państwo pochodzenia, dane dotyczące Zjednoczonego Królestwa obejmują państwo wysyłki. W praktyce oznacza to, że towary importowane przez UE-27 ze Zjednoczonego Królestwa były fizycznie transportowane ze Zjednoczonego Królestwa, ale część tych towarów mogła być pochodzenia innego niż ze Zjednoczonego Królestwa. Z tego powodu dane dotyczące handlu ze Zjednoczonym Królestwem nie są w pełni porównywalne z danymi dotyczącymi handlu z innymi partnerami handlowymi spoza UE-27.

Dane dotyczące największych podmiotów handlowych spoza UE na wykresach 1–5 zaczerpnięto z bazy danych UNCTAD Organizacji Narodów Zjednoczonych. Do celów obliczania udziałów światowy handel jest definiowany jako suma wymiany handlowej UE z krajami spoza UE (źródło: Eurostat) oraz handlu międzynarodowego krajów spoza UE (źródło: UNCTAD).

Kontekst

Statystyka dotycząca międzynarodowego handlu towarami jest szeroko stosowana przez decydentów na poziomie międzynarodowym, unijnym i krajowym. Przedsiębiorstwa mogą wykorzystywać dane dotyczące handlu międzynarodowego do przeprowadzania badań rynku i określania swojej strategii handlowej. Statystyki dotyczące międzynarodowego handlu towarami są wykorzystywane również przez instytucje UE podczas przygotowywania przez nie wielostronnych i dwustronnych negocjacji handlowych, w ustanawianiu i wdrażaniu polityki antydumpingowej, w polityce makroekonomicznej i pieniężnej oraz w ocenie postępów w budowie jednolitego rynku bądź integracji gospodarek Europy.

Rozwój handlu może sprzyjać wzrostowi gospodarczemu. UE prowadzi wspólną politykę handlową, w ramach której Komisja Europejska negocjuje umowy handlowe i reprezentuje interesy UE, występując w imieniu 27 państw członkowskich. Komisja Europejska konsultuje się z państwami członkowskimi UE za pośrednictwem komitetu doradczego, który omawia pełny wachlarz aspektów polityki handlowej mających wpływ na UE, w tym instrumenty wielostronne, dwustronne i jednostronne. Polityka handlowa jako taka wchodzi w zakres wyłącznych kompetencji UE, a zatem tylko UE, a nie poszczególne państwa członkowskie, może stanowić przepisy w dziedzinie handlu i zawierać międzynarodowe umowy handlowe. Niedawno zakres kompetencji UE został rozszerzony i obejmuje nie tylko handel towarami, ale również handel usługami, własność intelektualną oraz bezpośrednie inwestycje zagraniczne (rozdział 4).

W skali globalnej wielostronnymi zagadnieniami handlowymi zajmuje się Światowa Organizacja Handlu (WTO). Należą do niej 164 państwa (stan na marzec 2020 r.), a kilka państw kandydujących jest w trakcie procesu przystąpienia. WTO określa ogólnoświatowe zasady handlu oraz stanowi forum dla negocjacji handlowych i dla rozstrzygania sporów między członkami. Komisja Europejska negocjuje ze swoimi partnerami z WTO. Uczestniczyła też w ostatniej rundzie wielostronnych negocjacji handlowych WTO, znanej jako dauhańska agenda rozwoju.