Archive:Gospodarstwa i grunty rolne w Unii Europejskiej – statystyka

Dane pobrano z bazy w listopadzie 2018 r.

Planowana aktualizacja artykułu: czerwiec 2023 r.

This Statistics Explained article has been archived on 23 July 2021.

Highlights

W 2016 r. w UE znajdowało się 10,5 mln gospodarstw rolnych, z których dwie trzecie miały wielkość poniżej 5 ha.

W 2016 r. unijne gospodarstwa wykorzystywały 173 mln hektarów gruntu do celów produkcji rolnej – co stanowiło 39 % całkowitego obszaru UE.

Liczba gospodarstw w UE szybko spada, ale wielkość gruntów wykorzystywanych do produkcji rolnej nie zmienia się.

Rozkład unijnych gospodarstw i wykorzystywana powierzchnia użytków rolnych według wielkości gospodarstwa, 2016 r.
(%)
Źródło: Eurostat (ef_m_farmleg)

Poniższy artykuł jest częścią serii w ramach publikacji Eurostatu Statystyki rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa – wydanie z 2018 r.. W UE jest wiele gospodarstw i są one zróżnicowane; różnią się pod względem wielkości, rodzaju upraw lub hodowanych zwierząt, są różnie zarządzane i znajdują się na obszarach o różnej geologii, topografii i klimacie.

Full article

Gospodarstwa w 2016 r.

W 2016 r. w UE znajdowało się 10,5 mln gospodarstw rolnych

Jedna trzecia (32,7 %) unijnych gospodarstw rolnych (tutaj zwanych „gospodarstwami”) znajdowała się w Rumunii – to znacznie więcej niż w jakimkolwiek innym państwie członkowskim. Było ich mniej więcej tyle, ile łącznie wszystkich gospodarstw w Polsce (13,5 % łącznej liczby gospodarstw w UE-28), we Włoszech (10,9 %) i w Hiszpanii (9,0 %).

Ogromną większość unijnych gospodarstw stanowią rodzinne gospodarstwa rolne.

Przeważającą większość (96,0 % w 2016 r.) unijnych gospodarstw zalicza się do gospodarstw rodzinnych. ^[1]. W rzeczywistości w 2016 r. w ponad dziewięciu na każde dziesięć gospodarstw w UE (93,0 %) pracowali wyłącznie członkowie rodziny (rolnik i jego/jej członkowie rodziny). Gospodarstwa rodzinne były dominującym rodzajem gospodarstw we wszystkich państwach członkowskich. Dość duża mniejszość gospodarstw nierodzinnych znajduje się jednak we Francji (27,3 % z blisko 0,5 mln gospodarstw) oraz w Estonii (21,0 %).

W UE przeważają małe gospodarstwa

W 2016 r. dwie trzecie unijnych gospodarstw miało powierzchnię mniejszą niż 5 hektarów (ha) (zob. wykres 1). Te małe gospodarstwa mogą odgrywać istotną rolę w ograniczaniu ryzyka ubóstwa na obszarach wiejskich, ponieważ zapewniają dodatkowy dochód i żywność. Na drugim końcu skali pod względem produkcji plasuje się 6,9 % unijnych gospodarstw, których powierzchnia wynosi co najmniej 50 ha i które użytkują dwie trzecie (68,2 %) unijnej wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych. A zatem, mimo że średnia wielkość gospodarstwa rolnego w UE w 2016 r. wynosiła 16,6 ha, zaledwie około 15 % gospodarstw miało co najmniej taką powierzchnię.

Wykres 1: Rozkład gospodarstw rolnych w UE i wykorzystywana powierzchnia użytków rolnych według wielkości gospodarstwa, 2016 r.
(%)
Źródło: Eurostat (ef_m_farmleg)

Taki rozkład gospodarstw pod względem wielkości był szczególnie wyraźny w Rumunii – państwie członkowskim o największej liczbie gospodarstw rolnych; dziewięć na dziesięć gospodarstw (91,8 % lub 3,1 mln gospodarstw) miało powierzchnię mniejszą nić 5 ha, ale 0,5 % gospodarstw, o wielkości co najmniej 50 ha, użytkowało połowę (51,1 %) całej wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych. Małe gospodarstwa o wielkości poniżej 5 ha były też typowe dla Malty (96,5 % wszystkich gospodarstw), Cypru (89,6 %), Bułgarii (82,6 %), Węgier (81,4 %), Grecji (77,3 %), Portugalii (71,5 %) i Chorwacji (69,5 %), a także niektórych regionów, jak np. południe Polski oraz regiony przybrzeżne Hiszpanii i Włoch. Liczba małych gospodarstw w niektórych państwach członkowskich jest wynikiem połączenia różnych czynników, takich jak specjalizacja w zakresie upraw (np. niewielkie gaje oliwne i winnice), własność gruntów oraz ograniczenia geologiczne i topograficzne.

Większe gospodarstwa (co najmniej 50 ha) występują znacznie częściej w Luksemburgu (51,8 % gospodarstw), Francji (41,3 %), Wielkiej Brytanii (38,6 %) i Danii (35,3 %). W większości państw członkowskich większość wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych należała do największych gospodarstw rolnych (co najmniej 50 ha).

Gospodarstwa rolne w UE można podzielić na trzy odrębne grupy pod względem wielkości

Ogólnie rzecz biorąc, wyróżnia się trzy grupy gospodarstw rolnych w UE: (i) gospodarstwa rolne niskotowarowe, w których dużą część wyprodukowanej żywności przeznacza się na wyżywienie rolników i ich rodzin, (ii) małe i średnie gospodarstwa rolne, które są na ogół przedsiębiorstwami rodzinnymi, oraz (iii) duże przedsiębiorstwa rolne, które częściej mają jakąś formę prawną lub są spółdzielniami.

To rozróżnienie jest jeszcze wyraźniejsze, jeżeli analizuje się gospodarstwa pod względem ich wielkości ekonomicznej. Z łącznej liczby 10,5 mln unijnych gospodarstw rolnych 4,0 mln uzyskiwało standardową produkcję poniżej 2 000 EUR rocznie, co odpowiadało zaledwie 1 % łącznego wyniku gospodarczego UE w rolnictwie. Te bardzo małe gospodarstwa rolne to gospodarstwa niskotowarowe; około trzy czwarte z nich spożywało ponad połowę własnej produkcji.

Kolejne 3,0 mln gospodarstw osiągało wyniki gospodarcze w przedziale od 2 000 EUR do 8 000 EUR rocznie. Łącznie te bardzo małe i małe gospodarstwa stanowiły dwie trzecie (67,6 %) wszystkich gospodarstw rolnych w UE w 2016 r.

Z drugiej strony w 2016 r. 304 000 gospodarstw (2,9 % wszystkich gospodarstw rolnych w UE) uzyskiwało standardową produkcję o wartości co najmniej 250 000 EUR rocznie, co w ujęciu łącznym stanowiło większość (55,6 %) ogólnych wyników gospodarczych UE w rolnictwie. Te gospodarstwa można określić mianem dużych przedsiębiorstw rolnych. Dwie piąte tych dużych gospodarstw miało formę prawną lub tworzyło grupę.

W 2016 r. większość (55,1 %) standardowej produkcji rolnictwa w UE wygenerowały gospodarstwa z Francji (16,8 %), Włoch (14,2 %), Niemiec (13,5 %) i Hiszpanii (10,5 %). Choć rumuńskie gospodarstwa stanowiły około jedną trzecią wszystkich gospodarstw rolnych w UE, ich standardowa produkcja wynosiła zaledwie 3,3 % unijnej (zob. wykres 2).

Wykres 2: Gospodarstwa rolne i standardowa produkcja, 2016 r.
(udział w łącznej produkcji UE, %).
Źródło: Eurostat (ef_m_farmleg)

Gospodarstwa rolne w UE są zróżnicowane pod względem rodzaju upraw i hodowli

Różnorodność gospodarstw rolnych można przedstawić według rodzaju upraw lub hodowli, w zależności od tego, czy można w nich wyróżnić jedną dominującą działalność, czy też nie. Gospodarstwo rolne uznaje się za specjalistyczne, jeżeli dana działalność zapewnia co najmniej dwie trzecie produkcji lub rozmiaru ogólnej działalności gospodarczej gospodarstwa. Pozostałe gospodarstwa łączą różne działalności, z których żadna nie dominuje.

Niektóre gospodarstwa specjalizują się w produkcji roślinnej; w tym przypadku dominującą działalnością są uprawy polowe, uprawy wieloletnie (jak jabłka, winogrona i oliwki) lub ogrodnictwo. Inne gospodarstwa specjalizują się w produkcji zwierzęcej i produktów pochodzenia zwierzęcego; w tym przypadku dominować może hodowla zwierząt żywionych w systemie wypasowym lub też chów zwierząt żywionych paszami treściwymi (jak świnie i drób). Jeszcze inne gospodarstwa mają uprawy mieszane lub hodowle mieszane, bądź łączą uprawę roślin z hodowlą zwierząt.

Około połowę (52,5 %) wszystkich gospodarstw rolnych w 2016 r. można było zaliczyć do gospodarstw specjalizujących się w uprawie roślin; nieco mniej niż jednak trzecia (31,6 %) wszystkich gospodarstw specjalizowała się w uprawach polowych, około jedna piąta (18,9 %) w uprawach wieloletnich, a reszta (1,8 %) prowadziła działalność ogrodniczą. W tej grupie gospodarstw najliczniejsze były gospodarstwa specjalizujące się w uprawie roślin okopowych (jak ziemniaki i buraki cukrowe), warzyw gruntowych i uprawach polowych – stanowiły one 16,4 % wszystkich gospodarstw rolnych w UE (zob. wykres 3). Kolejną liczną grupę stanowiły gospodarstwa specjalizujące się w uprawie zbóż, nasion roślin oleistych i roślin o wysokiej zawartości białka – 15,2 % wszystkich unijnych gospodarstw rolnych.

Jedna czwarta (25,1 %) unijnych gospodarstw specjalizowała się w hodowli zwierząt, przy czym najwięcej z nich zajmowało się hodowlą owiec, kóz i innych zwierząt żywionych w systemie wypasowym (6,2 %) oraz chowem bydła mleczarskiego (5,4 %). Resztę unijnych gospodarstw stanowiły gospodarstwa mieszane (21,1 %) oraz niewielki odsetek gospodarstw, których nie można zaliczyć do żadnej kategorii.

Wykres 3: Gospodarstwa rolne według specjalizacji, UE-28, 2016 r.
(odsetek wszystkich gospodarstw w UE, %)
Źródło: Eurostat (ef_m_farmleg)

W wielu państwach śródziemnomorskich (Hiszpania, Włochy, Grecja, Cypr) oraz w Finlandii przeważającym rodzajem były gospodarstwa specjalizujące się w uprawie roślin (ponad 60 % wszystkich gospodarstw), natomiast w Europie Północno-Zachodniej (Beneluks, Austria, Wielka Brytania, Irlandia i Norwegia) dominującym rodzajem działalności była hodowla zwierząt (ponad 50 % wszystkich gospodarstw). W Portugalii, Rumunii, Bułgarii, na Litwie i w Chorwacji ponad 30 % stanowiły gospodarstwa mieszane^[2] w serii „Statistics Explained”.

Grunty rolne w 2016 r.

W 2016 r. unijne gospodarstwa rolne wykorzystywały do produkcji rolnej 173 mln ha gruntów.

Blisko trzy czwarte (71,5 %) wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych w UE przypadała na zaledwie siedem państw członkowskich; w 2016 r. Francja wykorzystywała do celów rolnictwa 27,8 mln ha, Hiszpania – 23,2 million ha, Wielka Brytania i Niemcy – po 16,7 mln ha, Polska – 14,4 mln ha, Włochy – 12,6 mln ha, a Rumunia – 12,5 mln ha.

W 2016 r. gospodarstwa rolne zarządzały nieco mniej niż połową (47,1 %) całkowitej powierzchni gruntów w UE.

Dwie piąte (38,8 %) wszystkich gruntów stanowiła wykorzystywana powierzchnia użytków rolnych, resztę zaś obszary leśne (6,2 %) i pozostałe grunty niewykorzystywane do celów rolnictwa (2,1 %). W niektórych państwach członkowskich na obszarach wiejskich dominował krajobraz rolniczy; około dwóch trzecich powierzchni gruntów w Irlandii (70,0 %) i Wielkiej Brytanii (65,7 %) było wykorzystywanych jako grunty rolne, dość wysoki był też ich odsetek w Danii (60,9 %). W przeciwieństwie do tych państw w Finlandii (6,5 %) i Szwecji (6,9 %) przeważały obszary leśne. Te dwa nordyckie państwa członkowskie były jedynymi państwami członkowskimi UE, w których tereny zalesione należące do gospodarstw rolnych stanowiły wyższy odsetek powierzchni gruntów niż grunty wykorzystywane w celach rolniczych.

Wykres 4: Grunty należące do gospodarstw rolnych, według rodzaju gruntu, 2016 r.
(% udział w powierzchni gruntów ogółem)
Źródło: Eurostat (ef_lus_main) i (reg_area3)

Gospodarstwa i grunty rolne w latach 2005–2016

Liczba gospodarstw w UE gwałtownie spada

Od wielu lat notuje się spadek liczby gospodarstw rolnych w UE. Próby dokładnego oszacowania spadku liczby gospodarstw rolnych należy traktować z pewną ostrożnością, ponieważ w niektórych krajach zmienił się zakres sprawozdawczości z uwagi na podniesienie progu wielkości, powyżej którego uznaje się dany podmiot za gospodarstwo. Oznacza to, że liczby w analizie szeregu czasowego liczby gospodarstw, rodzaju gospodarstw i cech charakterystycznych siły roboczej należy traktować jako orientacyjne, a nie dokładne^[3].

Mając to na względzie, liczba gospodarstw rolnych w UE zmniejszyła się o około jedną czwartą w stosunkowo krótkim okresie między 2005 a 2016 r. Wskazuje to na utratę 4,2 mln gospodarstw w różnych państwach członkowskich, w większości (85 %) małych gospodarstw o wielkości poniżej 5 ha. W tym okresie największy spadek liczby gospodarstw odnotowano w Polsce (orientacyjnie o 1,1 mln gospodarstw, tj. 43 %), Rumunii (orientacyjnie o 0,8 mln gospodarstw, 20 %) i we Włoszech (orientacyjnie o 0,6 mln gospodarstw, 34 %). Spadek liczby gospodarstw rolnych odnotowały wszystkie państwa członkowskie z wyjątkiem Irlandii. W ujęciu proporcjonalnym największe spadki – o około dwie trzecie – odnotowały Słowacja i Bułgaria.

Powierzchnia gruntów wykorzystywanych do produkcji rolnej w UE nie zmienia się

W latach 2005–2016 powierzchnia gruntów wykorzystywanych do produkcji rolnej zasadniczo nie zmieniła się (+0,2 %), pomimo ostrego spadku liczby gospodarstw. Na poziomie UE ta konsolidacja gruntów rolnych wiąże się ze wzrostem liczby największych gospodarstw i gruntów wykorzystywanych przez nie do celów rolnictwa (zob. wykres 5).

Wykres 5: Zmiana liczby gospodarstw i wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych według klasy wielkości, UE-28, 2005–2016
(%)
Źródło: Eurostat (ef_m_farmleg)

Wśród państw członkowskich zmiany miały miejsce w różnych klasach wielkości. W szczególności we Francji, Niemczech, Finlandii i Wielkiej Brytanii rosła tylko liczba i wykorzystywana powierzchnia użytków rolnych największych gospodarstw rolnych o wielkości ponad 100 ha; we wszystkich pozostałych klasach wielkości odnotowano spadek. W wielu innych państwach członkowskich zmiana ta dotyczyła także mniejszych gospodarstw rolnych; dla przykładu w latach 2005–2016 we Włoszech i w Rumunii rosła liczba gospodarstw i wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych w przypadku gospodarstw o powierzchni przekraczającej 20 ha, a na Węgrzech i w Bułgarii – gospodarstw o powierzchni ponad 10 ha.

Choć wciąż stosunkowo niewiele gospodarstw rolnych ma formę prawną, do 2016 r. ich liczba wzrosła o 40 000. Ten wzrost liczby gospodarstw rolnych mających charakter prawny odnotowano we wszystkich kategoriach wielkości, choć w największym stopniu w przypadku gospodarstw o powierzchni co najmniej 100 ha.

Dane źródłowe tablic i wykresów

Gospodarstwa i grunty rolne w UE: tabele i wykresy

Dane źródłowe

Prawie wszystkie dane statystyczne dotyczące gospodarstw rolnych i rolników pozyskano z badania struktury gospodarstw rolnych za 2016 r. Badanie struktury gospodarstw rolnych zapewnia szeroki wybór informacji na temat gospodarstw rolnych, w tym szczegółowe dane dotyczące cech charakterystycznych osób pracujących w rolnictwie. Badanie to jest przeprowadzane w formie spisu rolnego co 10 lat, a co 3 lub 4 lata – w formie badania reprezentacyjnego.

Kontekst

Działalność rolnicza obejmuje uprawy roślin i hodowlę zwierząt. Zapewnia najważniejsze podstawowe składniki żywności i wielu napojów. Do produkcji tych towarów rolnych wykorzystuje różne zasoby, a także usługi rolnicze. Zasoby te, inaczej zwane „czynnikami produkcji”, można ogólnie podzielić na: grunty, siłę roboczą, wiedzę, kapitał i przedsiębiorczość. W UE sektor rolnictwa funkcjonuje na podstawie wspólnej polityki rolnej (WPR). Tak jak rolnictwo musi dotrzymywać kroku postępom naukowo-technicznych, tak WPR musi reagować na zmieniające się wyzwania. WPR była wielokrotnie reformowana i w dniu 1 czerwca 2018 r. Komisja Europejska przedstawiła wnioski ustawodawcze mające na celu dalsze zmiany tej polityki po 2020 r. Proponowane dziewięć celów tej przyszłej WPR skupia się na centralnej roli gospodarstw rolnych i rolników w podejmowaniu wyzwań związanych ze zmianą klimatu, tworzeniem tętniących życiem obszarów wiejskich, zachowaniem krajobrazów wiejskich, ochroną środowiska i zabezpieczeniem jakości żywności i zdrowia. Te wyzwania ekonomiczne, środowiskowe, społeczno-gospodarcze i związane z klimatem wymagają, by rolnicy stanowili trzon społeczności wiejskich. Z tego względu zasadniczym elementem nowego wniosku w sprawie WRP jest wsparcie dla dziedziczenia gospodarstw rolnych przez kolejne pokolenie oraz zachęcanie tego młodego pokolenia rolników do działalności rolniczej.

Direct access to

Uwagi

↑ Pojęcie „gospodarstwo rodzinne” oznacza gospodarstwo zarządzane przez jedną rodzinę, w którym co najmniej 50 % regularnych pracowników stanowią członkowie tej rodziny.
↑ . Więcej informacji na ten temat można znaleźć w artykule dotyczącym specjalizacji
↑ .Więcej szczegółów można znaleźć w artykule z serii „Statistics Explained dotyczącym badania struktury gospodarstw – zakresu badania

[1] Pojęcie „gospodarstwo rodzinne” oznacza gospodarstwo zarządzane przez jedną rodzinę, w którym co najmniej 50 % regularnych pracowników stanowią członkowie tej rodziny.

[2] . Więcej informacji na ten temat można znaleźć w artykule dotyczącym specjalizacji

[3] .Więcej szczegółów można znaleźć w artykule z serii „Statistics Explained dotyczącym badania struktury gospodarstw – zakresu badania

[1]

[2]

[3]