Archive:Πληθυσμιακές στατιστικές σε περιφερειακό επίπεδο

Στοιχεία εξαχθέντα τον Μαρτίου 2016. Πιο πρόσφατα δεδομένα: Περαιτέρω πληροφορίες της Eurostat, βασικοί πίνακες και βάση δεδομένων.

This Statistics Explained article has been archived - for recent articles on Population statistics at regional level see Here.

Μπορείτε να συμβουλευθείτε τους χάρτες διαλογικά στον στατιστικό άτλαντα της Eurostat (βλ. Οδηγίες χρήσης (στα αγγλικά)).

Χάρτης 1: Προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, κατά περιφέρειες NUTS 2, 2014 (¹)
(έτη)
Πηγή: Eurostat (demo_r_mlifexp) και (demo_mlexpec)

Διάγραμμα 1: Απόκλιση των δύο φύλων όσον αφορά το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, κατά περιφέρειες NUTS 2, 2014 (¹)
(διαφορά ως προς το προσδόκιμο ζωής μεταξύ ανδρών και γυναικών εκφραζόμενη σε έτη)
Πηγή: Eurostat (demo_r_mlifexp) και (demo_mlexpec)

Διάγραμμα 2: Κατανομή του συνολικού πληθυσμού κατά ευρείες ηλικιακές ομάδες, για επιλεγμένες περιφέρειες NUTS 3, 1η Ιανουαρίου 2015 (¹)
(%)
Πηγή: Eurostat (demo_r_pjangrp3) και (demo_pjangroup)

Χάρτης 2: Ποσοστό του ενεργού πληθυσμού (άτομα ηλικίας 20-64 ετών) επί του συνολικού πληθυσμού, κατά περιφέρειες NUTS 3, 1η Ιανουαρίου 2015 (¹)
(%)
Πηγή: Eurostat (demo_r_pjangrp3) και (demo_pjangroup)

Χάρτης 3: Ακαθάριστο ποσοστό της συνολικής μεταβολής του πληθυσμού, κατά περιφέρειες NUTS 3, 2014 (¹)
(ανά 1 000 κατοίκους)
Πηγή: Eurostat (demo_r_gind3) και (demo_gind)

Χάρτης 4: Ακαθάριστο ποσοστό της καθαρής μετανάστευσης (συν στατιστικές προσαρμογές), κατά περιφέρειες NUTS 3, 2014 (¹)
(ανά 1 000 κατοίκους)
Πηγή: Eurostat (demo_r_gind3) και (demo_gind)

Διάγραμμα 3: Ακαθάριστο ποσοστό γεννήσεων, κατά περιφέρειες NUTS 2, 2014 (¹)
(αριθμός γεννήσεων ζώντων ανά 1 000 κατοίκους)
Πηγή: Eurostat (demo_r_gind3) και (demo_gind)

Διάγραμμα 4: Συνολικό ποσοστό γονιμότητας, κατά περιφέρειες NUTS 2, 2014 (¹)
(μέσος αριθμός γεννήσεων ζώντων ανά γυναίκα)
Πηγή: Eurostat (demo_r_frate2)

Χάρτης 5: Συνολικό ποσοστό γονιμότητας, κατά περιφέρειες NUTS 3, 2014 (¹)
(μέσος αριθμός γεννήσεων ζώντων ανά γυναίκα)
Πηγή: Eurostat (demo_r_frate3) και (demo_find)

Διάγραμμα 5: Ακαθάριστο ποσοστό θνησιμότητας, κατά περιφέρειες NUTS 2, 2014 (¹)
(αριθμός θανάτων ανά 1 000 κατοίκους)
Πηγή: Eurostat (demo_r_gind3) και (demo_gind)

Το παρόν άρθρο ανήκει σε μια σειρά στατιστικών άρθρων που βασίζονται στην επετηρίδα της Eurostat για τις περιφέρειες. Περιγράφει τις περιφερειακές δημογραφικές τάσεις που καταγράφονται σ’ ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

Οι στατιστικές για τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των περιφερειών είναι ένας από τους τομείς για τους οποίους συλλέγονται και δημοσιεύονται αναλυτικές πληροφορίες σε επίπεδο NUTS 3 για κάθε κράτος μέλος της ΕΕ. Κατά τη σύνταξη του παρόντος άρθρου, διατέθηκαν τα τελευταία στοιχεία σχετικά με καθοριστικά δημογραφικά γεγονότα (γεννήσεις ζώντων και θανάτους), καθώς και μια σειρά δημογραφικών δεικτών –κατά κανόνα, έως το τέλος του 2014– μαζί με στοιχεία σχετικά με το μέγεθος και τη διάρθρωση του πληθυσμού την 1η Ιανουαρίου 2015.

Η ανάλυση του συνολικού πληθυσμού κατά βαθμό αστικοποίησης παρατίθεται στην εισαγωγή της επετηρίδας της Eurostat για τις περιφέρειες. Η περιφερειακή ανάλυση των δημογραφικών προβολών έως το 2050 παρουσιάζεται σε χωριστό άρθρο.

Κύρια στατιστικά στοιχεία

Προσδόκιμο ζωής

Τα τελευταία 50 χρόνια το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση αυξήθηκε κατά περίπου 10 έτη, κατά μέσο όρο, σε ολόκληρη την ΕΕ. Αυτό οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στις βελτιωμένες κοινωνικοοικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, καθώς και στην καλύτερη ιατρική αγωγή και περίθαλψη. Στον χάρτη 1 παρουσιάζεται το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση για τις περιφέρειες NUTS 2 το 2014.

Κατά μέσο όσο, ένας Ευρωπαίος που γεννήθηκε το 2014 αναμένεται ότι θα μπορούσε να ζήσει 80,9 χρόνια.

Στον χάρτη 1 φαίνεται ότι, το 2014, το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση στην ΕΕ-28 ήταν, κατά μέσο όρο, 80,9 έτη. Σε 45 περιφέρειες NUTS 2 το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση ήταν 83,0 έτη ή μεγαλύτερο. Οι περιφέρειες αυτές βρίσκονταν σε μόνο επτά κράτη μέλη της ΕΕ και στην Ελβετία: 16 περιφέρειες στην Ιταλία, 11 περιφέρειες στην Ισπανία, 8 περιφέρειες στη Γαλλία, 2 βρετανικές περιφέρειες, από μία περιφέρεια στη Αυστρία, στην Ελλάδα και στη Φινλανδία, καθώς και πέντε περιφέρειες στην Ελβετία. Το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής το 2014 (μεταξύ των περιφερειών NUTS 2) καταγράφηκε στην περιφέρεια της ισπανικής πρωτεύουσας Comunidad de Madrid: 84,9 έτη.

Στο άλλο άκρο του φάσματος, υπήρχαν 58 περιφέρειες NUTS 2 όπου το μέσο προσδόκιμο ζωής ήταν μικρότερο από 78,0 έτη (όπως φαίνεται από την πιο ανοιχτόχρωμη πορτοκαλί απόχρωση στον χάρτη 1)· οι περιφέρειες αυτές βρίσκονταν κυρίως στα ανατολικά κράτη μέλη της ΕΕ — τη Βουλγαρία, την Τσεχική Δημοκρατία, την Κροατία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία — καθώς και στην Τουρκία. Τα τρία κράτη μέλη της Βαλτικής (καθένα από τα οποία αποτελεί ενιαία περιφέρεια σ’ αυτό το επίπεδο ανάλυσης) και οι δύο πορτογαλικές περιφέρειες regiões autónomas da Madeira και dos Açores ήταν οι μόνες περιφέρειες της ΕΕ-28 που είχαν προσδόκιμο ζωής χαμηλότερο από 78,0 έτη — όπως και το Μαυροβούνιο, η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (καθένα από τα οποία αποτελεί ενιαία περιφέρεια σ’ αυτό το επίπεδο ανάλυσης) και η Σερβία (εθνικά στοιχεία). Το 2014 το χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση (στις περιφέρειες NUTS 2) ήταν 73,0 έτη και καταγράφηκε στη βουλγαρική περιφέρεια Severozapaden, η οποία ήταν η φτωχότερη περιφέρεια στην ΕΕ-28 (με βάση το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) ανά κάτοικο σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (ΜΑΔ)). Ως εκ τούτου, η διαφορά ως προς το προσδόκιμο ζωής μεταξύ της Severozapaden και της Comunidad de Madrid ήταν 11,9 έτη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ ο χάρτης 1 περιλαμβάνει πληροφορίες για τον συνολικό πληθυσμό, εξακολουθούν να διαπιστώνονται σημαντικές αποκλίσεις στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ ανδρών και γυναικών, παρά την ύπαρξη στοιχείων που αποδεικνύουν ότι αυτές οι διαφορές μεταξύ των φύλων μειώνονται σταδιακά στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ. Η διαφορά μεταξύ των φύλων στην ΕΕ-28 ήταν 5,5 έτη, καθώς το προσδόκιμο ζωής για τις γυναίκες που γεννήθηκαν το 2014 ήταν 83,6 έτη, ενώ το προσδόκιμο ζωής για τους άνδρες ήταν 78,1 έτη. Στο διάγραμμα 1 απεικονίζεται η διαφορά μεταξύ των φύλων στις περιφέρειες NUTS 2. Η απόκλιση μεταξύ της υψηλότερης και της χαμηλότερης διαφοράς ήταν σχετικά ισχνή σε κάθε χώρα· οι δε εξαιρέσεις οφείλονταν συχνά σε μία και μόνη έκτροπη παρατήρηση, όπως στη σχετικά μικρή διαφορά στο Åland (Φινλανδία), στη Bratislavský kraj (Σλοβακία) και στην Praha (Τσεχική Δημοκρατία).

Πληθυσμιακή διάρθρωση και δημογραφική γήρανση

Στις αρχές του 2015 διέμεναν 508,5 εκατομμύρια κάτοικοι στην ΕΕ-28. Σε ολόκληρη την ΕΕ-28, τα άτομα νεαρότερης ηλικίας (0-19 ετών) αναλογούσαν στο 20,9 % του συνολικού πληθυσμού την 1η Ιανουαρίου 2015, ενώ τα άτομα σε ηλικία εργασίας (20–64 ετών) αναλογούσαν στα περίπου τρία πέμπτα (60,2 %) του συνόλου (για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτή την υποομάδα, βλ. το άρθρο σχετικά με την αγορά εργασίας). Το γεγονός αυτό συνεπάγεται ότι περίπου το 18,9 % του πληθυσμού αποτελούνταν από ηλικιωμένους (άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω). Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτές οι ηλικιακές ομάδες που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση της δομής του πληθυσμού της ΕΕ-28 έχουν προσαρμοστεί (σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκδόσεις της Επετηρίδας της Eurostat για τις περιφέρειες), ώστε να αντικατοπτρίζουν την ηλικιακή ομάδα που χρησιμοποιήθηκε για τον στόχο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» όσον αφορά το ποσοστό απασχόλησης (άτομα ηλικίας 20-64 ετών).

Από την αναλυτικότερη εξέταση της ευρείας ηλικιακής ομάδας του ενεργού πληθυσμού προκύπτει ότι το 12,2 % του πληθυσμού ήταν ηλικίας 20-34 ετών (η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα χρησιμοποιείται για ορισμένους δείκτες του άρθρου σχετικά με την εκπαίδευση και κατάρτιση), το 28,6 % ήταν ηλικίας 35-54 ετών, και το 12,8 % του πληθυσμού ήταν ηλικίας 55-64 ετών.

Η πληθυσμιακή διάρθρωση κάθε κράτους μέλους της ΕΕ διαγράφει συχνά ακανόνιστη πορεία, η οποία μπορεί να επηρεάσει την περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και συνοχή. Μερικές φορές, αυτές οι διαφορές είναι ιδιαίτερα αισθητές, όπως στη Γερμανία (όπου παρατηρείται συχνά αντίθεση μεταξύ ανατολικών και δυτικών περιφερειών), στη Γαλλία (μεταξύ βορειοανατολικών και νοτιοδυτικών περιφερειών), στην Ιταλία (μεταξύ Βορρά και Νότου) και στην Τουρκία (μεταξύ Ανατολής και Δύσης). Αυτές οι διαφορές μπορούν να αποδοθούν σε ευρύ φάσμα παραγόντων, όπως στις κλιματικές, τις τοπιακές, τις ιστορικές, τις πολιτικές, τις κοινωνικές και τις οικονομικές εξελίξεις.

Οι υπερπόντιες και οι αστικές περιφέρειες τείνουν να έχουν νεαρότερο πληθυσμό …

Στο διάγραμμα 2 παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με τις 10 περιφέρειες NUTS 3 της ΕΕ με τα υψηλότερα ποσοστά νέων (ηλικίας μικρότερης από 20 ετών), τις 10 περιφέρειες NUTS 3 της ΕΕ με τα υψηλότερα ποσοστά ατόμων σε ηλικία εργασίας (20-64 ετών), σε αναλυτική μορφή ώστε να εμφανίζονται τα άτομα ηλικίας 20-34 ετών (συμπεριλαμβανομένων όσων εξακολουθούν ενδεχομένως να βρίσκονται σε εκπαίδευση), 35-54 ετών (συμπεριλαμβανομένων όσων έχουν δημιουργήσει οικογένεια) και 55-64 ετών (συμπεριλαμβανομένων όσων ενδέχεται να έχουν συνταξιοδοτηθεί)· και τις 10 περιφέρειες NUTS 3 της ΕΕ με τα υψηλότερα ποσοστά ηλικιωμένων (ηλικίας 65 ετών και άνω). Τα στοιχεία αφορούν την 1η Ιανουαρίου 2015.

Οι περιφέρειες NUTS 3 της ΕΕ με τα υψηλότερα ποσοστά νέων βρίσκονταν, κατά κανόνα, στα κράτη μέλη με τα υψηλότερα ποσοστά γεννήσεων και γονιμότητας (βλ. χάρτη 5 για τα ποσοστά γονιμότητας), γεγονός που εντείνει τη σχετικά σημαντική παρουσία νέων ατόμων στο σύνολο του πληθυσμού. Αυτό παρατηρήθηκε ιδίως σε αρκετές ιρλανδικές και γαλλικές περιφέρειες, π.χ. τις υπερπόντιες περιφέρειες Guyane και La Réunion ή τις περιαστικές περιφέρειες γύρω από το Paris. Η ηλικιακή διάρθρωση στις κυρίως αστικές περιφέρειες μπορεί να μαρτυρεί μεγαλύτερο ποσοστό νέων και ατόμων σε ηλικία εργασίας ως αποτέλεσμα «αυξημένης ζήτησης», λόγω των περισσότερων ευκαιριών απασχόλησης που προσελκύουν τόσο εσωτερικούς μετανάστες (από διαφορετικές περιφέρειες της ίδιας χώρας) όσο και εξωτερικούς μετανάστες (από άλλα κράτη μέλη και από τρίτες χώρες).

... ενώ η σχετικά σημαντική παρουσία ατόμων σε ηλικία εργασίας ήταν ιδιαίτερα υψηλή σε ορισμένες περιφέρειες πρωτευουσών …

Οι περισσότερες από τις 10 περιφέρειες NUTS 3 της ΕΕ με τα υψηλότερα ποσοστά του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας ήταν περιφέρειες πρωτευουσών, έξι από τις οποίες βρίσκονταν στο Inner London (Ηνωμένο Βασίλειο), μία στη Δανία (Byen København) και μία τη Ρουμανία (Bucureşti). Οι άλλες δύο περιφέρειες της συγκεκριμένης δεκάδας βρίσκονταν σε ισπανικές νησιωτικές περιφέρειες —Eivissa, Formentera (στις Βαλεαρίδες Νήσους) και Fuerteventura (στις Καναρίους Νήσους). Οι εν λόγω περιφέρειες είχαν σχετικά χαμηλά ποσοστά ατόμων ηλικίας 20-34 ετών (σε σύγκριση με τις περιφέρειες πρωτευουσών του καταλόγου), ενδεχομένως επειδή οι νέοι ολοκληρώνουν τις σπουδές τους στην ηπειρωτική Ισπανία, αλλά είχαν υψηλότερα ποσοστά ατόμων ηλικίας 35-54 και 55-64 ετών.

Στον χάρτη 2 παρέχεται σφαιρική ανάλυση του ποσοστού των ατόμων σε ηλικία εργασίας στις περιφέρειες NUTS 3. Από τις 1 482 περιφέρειες που εμφανίζονται (εθνικά στοιχεία για την Αλβανία και τη Σερβία), στις 306 ο ενεργός πληθυσμός ανερχόταν ή υπερέβαινε το 62 %· μάλιστα, σε 61 από αυτές τις περιφέρειες το συγκεκριμένο ποσοστό ανερχόταν ή υπερέβαινε το 65 %. Πολλές από τις περιφέρειες αυτές βρίσκονταν σε πρωτεύουσες ή άλλες μεγάλες πόλεις, ιδίως στη Γερμανία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά επίσης τη Sofia (stolitsa) στη Βουλγαρία και το Oslo στη Νορβηγία. Άλλες περιφέρειες με σχετικά υψηλά ποσοστά ήταν τρεις από τις οκτώ στατιστικές περιφέρειες στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας.

... ενώ το σχετικό ποσοστό των ηλικιωμένων αυξήθηκε στις περισσότερες περιφέρειες της ΕΕ

Στις περισσότερες περιφέρειες της ΕΕ, το σχετικό ποσοστό των ηλικιωμένων επί του πληθυσμού αυξανόταν προοδευτικά — ως αποτέλεσμα της σημαντικής και συνεχούς αύξησης του προσδόκιμου ζωής, καθώς και της συνταξιοδότησης της γενιάς της δημογραφικής έκρηξης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι περιφέρειες με τα υψηλότερα ποσοστά ηλικιωμένων χαρακτηρίζονται συχνά ως αγροτικές, σχετικά απομακρυσμένες και αραιοκατοικημένες περιοχές, όπου το χαμηλό ποσοστό των ατόμων σε ηλικία εργασίας μπορεί –τουλάχιστον, εν μέρει– να οφείλεται σε έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης και εκπαίδευσης, κάτι που παρέχει το κίνητρο στις νεαρότερες γενιές να αναζητήσουν αλλού εργασία ή να συνεχίσουν σε κάποιο άλλο μέρος τις σπουδές τους.

Οι ηλικιωμένοι αντιστοιχούσαν σε ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού σε αρκετές αγροτικές και απομακρυσμένες περιφέρειες της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Πορτογαλίας, καθώς και σε αρκετές περιφέρειες της ανατολικής Γερμανίας. Την 1η Ιανουαρίου 2015 στην κεντρική, ηπειρωτική ελληνική περιφέρεια Ευρυτανία οι ηλικιωμένοι αντιστοιχούσαν σε περισσότερο από το ένα τρίτο (33,7 %) του συνολικού πληθυσμού — ποσοστό που είναι το υψηλότερο στην ΕΕ. Η περιφέρεια Ourense στη βορειοδυτική Ισπανία ήταν η μόνη άλλη περιφέρεια NUTS 3 της ΕΕ όπου οι ηλικιωμένοι αναλογούσαν σε περισσότερο από το 30 % του συνολικού πληθυσμού, και ήταν μία από τις τρεις ισπανικές περιφέρειες μεταξύ των 10 περιφερειών της ΕΕ με τα υψηλότερα ποσοστά (28,5 % ή άνω) ηλικιωμένων ατόμων στον πληθυσμό.

Μεταβολή του πληθυσμού

Ο πληθυσμός της ΕΕ-28 αυξανόταν κάθε έτος από την 1η Ιανουαρίου 1960 έως την 1η Ιανουαρίου 2015: συνολικά αυξήθηκε κατά 101,7 εκατομμύρια κατοίκους, αριθμός που αντιστοιχεί σε ετήσιο ποσοστό αύξησης 0,4 %. Ιστορικά, η αύξηση του πληθυσμού στην ΕΕ αντικατόπτριζε, σε μεγάλο βαθμό, τις εξελίξεις στη φυσική μεταβολή του πληθυσμού (τον συνολικό αριθμό των γεννήσεων μείον τον συνολικό αριθμό των θανάτων), σε αντίθεση με τη μεταναστευτική κίνηση. Από μια προσεκτικότερη εξέταση προκύπτει ότι η φυσική μεταβολή του πληθυσμού για ένα συνολικό μέγεθος που αποτελείται από τα κράτη μέλη της ΕΕ-28 έφτασε στο υψηλότερο σημείο το 1964, όταν καταγράφηκαν 3,6 εκατομμύρια περισσότερες γεννήσεις από θανάτους. Έκτοτε, το ποσοστό γεννήσεων μειώθηκε προοδευτικά και το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε σταδιακά, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση του φυσικού ρυθμού αύξησης του πληθυσμού. Έως το 2003, ο φυσικός ρυθμός αύξησης του πληθυσμού για τα κράτη μέλη της ΕΕ-28 σχεδόν εξισορροπήθηκε, αφού ο αριθμός των γεννήσεων ξεπέρασε τον αριθμό των θανάτων κατά λιγότερο από 100 000. Κατά συνέπεια, το ποσοστό γεννήσεων και ο φυσικός ρυθμός αύξησης του πληθυσμού αυξήθηκαν και πάλι ελαφρώς σε αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ, παρότι η πορεία αυτή αντιστράφηκε γενικά με την έναρξη της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης: μεταξύ του 2008 και του 2013, ο φυσικός ρυθμός αύξησης του πληθυσμού μειώθηκε — από αύξηση 578 χιλιάδων σε αύξηση 82 χιλιάδων· ωστόσο, αυξήθηκε εκ νέου σε 191 χιλιάδες το 2014.

Το Tower Hamlets στο ανατολικό Λονδίνο και το Ilfov –που περιβάλλει τη ρουμανική πρωτεύουσα– κατέγραψαν την υψηλότερη αύξηση πληθυσμού το 2014.

Ο χάρτης 3 παρουσιάζει το ακαθάριστο ποσοστό της συνολικής μεταβολής του πληθυσμού το 2014: οι μεταβολές προκύπτουν από τις συνδυασμένες επιπτώσεις της φυσικής αλλαγής και της καθαρής μετανάστευσης κατά την περίοδο 1η Ιανουαρίου 2014 - 1η Ιανουαρίου 2015. Την περίοδο αυτή ο πληθυσμός της ΕΕ-28 αυξήθηκε κατά 1,3 εκατομμύρια, αύξηση που ισοδυναμεί με 2,5 ανά 1 000 κατοίκους. Από τις 1 341 περιφέρειες NUTS 3 για τις οποίες εμφανίζονται στοιχεία στον χάρτη 3 (δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τη Mayotte, Γαλλία) οι περισσότερες περιφέρειες της ΕΕ καταγράφουν άυξηση των κατοίκων τους (806 περιφέρειες) παρά μείωση (530 περιφέρειες)· σε πέντε περιφέρειες ο πληθυσμός παρέμεινε αμετάβλητος.

Η πιο σκουρόχρωμη μπλε απόχρωση επισημαίνει τις 238 περιφέρειες NUTS 3 όπου ο πληθυσμός αυξήθηκε, κατά μέσο όρο, κατά τουλάχιστον 8,0 ανά 1 000 κατοίκους το 2014. Μεταξύ αυτών υπήρχαν 32 περιφέρειες όπου ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά τουλάχιστον 15,0 ανά 1 000 κατοίκους. Η υψηλότερη αύξηση σημειώθηκε στο Tower Hamlets στο Λονδίνο (33,0 ανά 1 000 κατοίκους) και στο Ilfov (30,6 ανά 1 000 κατοίκους) — το Ilfov είναι η περιφέρεια που περιβάλλει τη ρουμανική πρωτεύουσα Βουκουρέστι. Συνολικά, 13 από τις 32 περιφέρειες με το υψηλότερο ακαθάριστο ποσοστό αύξησης του πληθυσμού ήταν στο Ηνωμένο Βασίλειο — τέσσερις στο Outer London και έξι στο Inner London. Εννέα περιφέρειες ήταν στη Γερμανία· καμία από αυτές δεν ήταν στην πρωτεύουσα (Berlin), μολονότι ο κατάλογος δεν περιελάμβανε το Potsdam, Kreisfreie Stadt στο γειτονικό Βρανδεμβούργο. Πέντε ακόμα περιφέρειες βρίσκονταν στις περιφέρειες των πρωτευουσών της Δανίας, της Ιρλανδίας, του Λουξεμβούργου, της Αυστρίας και της Σουηδίας. Στις υπόλοιπες περιφέρειες περιλαμβάνονταν μια δεύτερη περιφέρεια στην Αυστρία (Innsbruck), η γαλλική υπερπόντια περιφέρεια Guyane, δύο ισπανικές νησιωτικές περιφέρειες (Fuerteventura και Eivissa, Formentera), καθώς και το Ilfov.

Πολλές περιφέρειες που κατέγραψαν μείωση του πληθυσμού βρίσκονταν σε ανατολικά και δυτικά κράτη μέλη

Σε 17 περιφέρειες NUTS 3 ο πληθυσμός μειώθηκε το 2014 κατά περισσότερο από 15,0 ανά 1 000 κατοίκους. Οι περιφέρειες αυτές βρίσκονταν κυρίως στη Βουλγαρία (επτά περιφέρειες), στην Κροατία (τρεις περιφέρειες) και στην Πορτογαλία (δύο περιφέρειες), και από μία περιφέρεια στη Γερμανία, την Ελλάδα, τη Λετονία, τη Λιθουανία και τη Ρουμανία. Η μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού μεταξύ των περιφερειών NUTS 3 (24,9 ανά 1 000 κατοίκους) καταγράφηκε στην ελληνική περιφέρεια Κεντρικός Τομέας Αθηνών, ενώ το Vidin στη Βουλγαρία ήταν η μόνη άλλη περιφέρεια που κατέγραψε μείωση του πληθυσμού κατά τουλάχιστον 20,0 ανά 1 000 κατοίκους.

Γενικότερα, οι 268 περιφέρειες NUTS 3 της ΕΕ όπου ο πληθυσμός μειώθηκε κατά περισσότερο από 4,0 ανά 1 000 κατοίκους το 2014 (η πιο σκουρόχρωμη πορτοκαλί απόχρωση στον χάρτη 3) ήταν, κατά κύριο λόγο, επικεντρωμένες σε διάφορες περιοχές: στα κράτη μέλη της Βαλτικής· σ’ ένα τόξο στη νοτιοανατολική Ευρώπη, το οποίο ξεκινάει από την Κροατία, περνάει από την Ουγγαρία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία και καταλήγει στην Ελλάδα· σε αρκετές περιφέρειες της Ιβηρικής Χερσονήσου· και σε πολλές περιοχές της ανατολικής Γερμανίας. Σε πολλές άλλες χώρες, ελάχιστες περιφέρειες κατέγραψαν μείωση του πληθυσμού κατά περισσότερο από 4,0 ανά 1 000 κατοίκους, συμπεριλαμβανομένων 22 περιφερειών που βρίσκονταν διάσπαρτες στο μεγαλύτερο μέρος της Ιταλίας.

Από τις περιφέρειες των χωρών ΕΖΕΣ και των υποψηφίων χωρών, η μεγαλύτερη διακύμανση στην αύξηση του πληθυσμού σημειώθηκε στις τουρκικές περιφέρειες

Σε γενικές γραμμές, κατά τη διάρκεια του 2014 παρατηρούνταν συχνότερα αύξηση του πληθυσμού σε ολόκληρο το φάσμα των περιφερειών NUTS 3 της ΕΖΕΣ και των υποψηφίων χωρών (εθνικά στοιχεία για την Αλβανία και τη Σερβία), όπως φαίνεται στον χάρτη 3, ενώ θετικές εξελίξεις καταγράφονται σε 115 περιφέρειες και μόνο σε 25 περιφέρειες σημειώθηκε πτώση του αριθμού των κατοίκων τους. Ο πληθυσμός αυξήθηκε σε κάθε περιφέρεια των χωρών ΕΖΕΣ. Σε σχετικούς όρους, η ταχύτερη αύξηση του πληθυσμού σημειώθηκε στο Oslo (την πρωτεύουσα της Νορβηγίας) και στο Freiburg (δυτική Ελβετία).

Στις υποψήφιες χώρες, η εικόνα ήταν περισσότερο ανάμεικτη: ο πληθυσμός παρουσίαζε μείωση στην Αλβανία και τη Σερβία (εθνικά στοιχεία), στις μισές από τις οκτώ περιφέρειες της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και σε 16 τουρκικές περιφέρειες, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονταν στην κεντρική και βορειοανατολική Τουρκία. Τα φθίνοντα στοιχεία για τον πληθυσμό σ’ αυτές τις περιφέρειες της Τουρκίας θα μπορούσαν να αντιπαρατεθούν με τα πολύ υψηλά ποσοστά αύξησης του πληθυσμού σε άλλα μέρη της χώρας. Πράγματι, η Τουρκία εμφάνισε τον μεγαλύτερο βαθμό διακύμανσης όσον αφορά τη μεταβολή του πληθυσμού μεταξύ των περιφερειών NUTS 3, όπου το ακαθάριστο ποσοστό αύξησης του πληθυσμού κυμαίνεται από -39,3 ανά 1 000 κατοίκους στο Çankiri (κοντά στην πρωτεύουσα της χώρας, Ankara) έως 63,8 ανά 1 000 κατοίκους στο Bayburt (στο βορειοανατολικό τμήμα της χώρας). Οι σημαντικές αποκλίσεις όσον αφορά τις δημογραφικές εξελίξεις στις τουρκικές περιφέρειες μπορούν συχνά να αποδοθούν στις εσωτερικές μεταναστευτικές συνήθειες: γενική ροή μεταναστών από τις ανατολικές προς τις δυτικές περιφέρειες.

Από το 1985 αυξάνεται συστηματικά η καθαρή εισροή μεταναστών προς τα κράτη μέλη της ΕΕ-28

Η μεταβολή του συνολικού πληθυσμού απορρέει από τη συνδρομή δύο παραγόντων: τη φυσική μεταβολή του πληθυσμού και την καθαρή μετανάστευση συν τη στατιστική προσαρμογή (στο εξής θα αναφέρεται απλώς ως «καθαρή μετανάστευση»). Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να συνδυαστούν, ώστε να ενισχύσουν την αύξηση του πληθυσμού ή τη μείωση του πληθυσμού, ή μπορούν να αλληλοεξουδετερωθούν, σε κάποιο βαθμό, αν κινηθούν προς αντίθετες κατευθύνσεις.

Κατά παράδοση, οι μεταναστευτικές ροές ήταν σχετικά εξισορροπημένες κατά τη δεκαετία του ’60, ενώ μέχρι το 1970 καταγράφηκε καθαρή εκροή 707 028 ατόμων, τα οποία μετανάστευσαν από τα κράτη μέλη της ΕΕ-28 σε άλλους προορισμούς σ’ ολόκληρο τον κόσμο· αυτός ήταν ο μεγαλύτερος αριθμός καθαρής μετανάστευσης καθ’ όλη την περίοδο 1961-2014. Την επόμενη φορά που σημειώθηκε καθαρή εκροή μεταναστών από τα κράτη μέλη της ΕΕ-28 ήταν μεταξύ 1982 και 1984 (περίοδος ύφεσης). Έκτοτε, οι μετανάστες που καταφθάνουν στην ΕΕ είναι διαρκώς περισσότεροι από εκείνους που την εγκαταλείπουν. Από το 1988 και μετά, η θετική καθαρή μετανάστευση υπερέβαινε το μισό εκατομμύριο ανθρώπους κάθε χρόνο, με εξαίρεση το 1991 και το 1997, ενώ καταγράφηκε καθαρή μετανάστευση άνω του ενός εκατομμυρίου ατόμων σε 10 από τα 27 έτη της περιόδου 1988-2014. Η καθαρή μετανάστευση για τα κράτη μέλη της ΕΕ-28 ανήλθε σε 1,8 εκατομμύρια άτομα το 2003, έτος μετά το οποίο το μέγεθος της αύξησης του πληθυσμού λόγω της καθαρής μετανάστευσης μειώθηκε σε μόλις 712 000 άτομα το 2011. Το 2013 η καθαρή μετανάστευση εκτοξεύθηκε σε 1,7 εκατομμύρια άτομα και παρέμεινε πάνω από το ένα εκατομμύριο το 2014.

Οι καθαρές μεταναστευτικές εισροές είναι ιδιαίτερα υψηλές σε πολλές περιφέρειες της Γερμανίας

Ο χάρτης 4 παρουσιάζει το ακαθάριστο ποσοστό καθαρής μετανάστευσης για το 2014, το οποίο ανήλθε, κατά μέσο όρο, σε 2,2 ανά 1 000 κατοίκους σ’ ολόκληρη την ΕΕ-28. Παρατηρείται ομοιότητα μεταξύ των χαρτών 3 και 4, κάτι που τονίζει τη στενή σχέση μεταξύ των μεταναστευτικών ροών και της συνολικής μεταβολής του πληθυσμού, εξέλιξη η οποία εντάθηκε από το γεγονός ότι το ποσοστό της φυσικής μεταβολής του πληθυσμού ήταν σχεδόν ισορροπημένο σε πολλές περιφέρειες της ΕΕ.

Το 2014 η καθαρή εισροή μεταναστών (από άλλες περιφέρειες του ίδιου κράτους μέλους, από άλλες περιφέρειες της ΕΕ, ή από τρίτες χώρες) συγκεντρωνόταν ιδιαίτερα σε πολλές περιοχές της Γερμανίας. Από τις 19 περιφέρειες με καθαρή μετανάστευση 15,0 ανά 1 000 κατοίκους και άνω, οι 12 βρίσκονταν στη Γερμανία. Αν η αναλογία αυτή επεκταθεί στις 217 περιφέρειες με καθαρή μετανάστευση τουλάχιστον 8,0 ανά 1 000 κατοίκους (η πιο σκουρόχρωμη μπλε απόχρωση στον χάρτη 4), τότε ο αριθμός των γερμανικών περιφερειών αυξάνεται σε 147. Το Ηνωμένο Βασίλειο (26 περιφέρειες), η Γαλλία (11 περιφέρειες), η Αυστρία (10 περιφέρειες) και η Σουηδία (9 περιφέρειες) αποτελούσαν επίσης συνήθεις προορισμούς για τους μετανάστες.

Η υψηλότερη καθαρή εισροή μεταναστών καταγράφηκε στο Ilfov στη Ρουμανία, όπου το ακαθάριστο ποσοστό καθαρής μετανάστευσης ήταν 29,8 ανά 1 000 κατοίκους. Τα επόμενα τέσσερα υψηλότερα ποσοστά καθαρής μετανάστευσης καταγράφηκαν σε γερμανικές περιφέρειες — Landshut, Kreisfreie Stadt· Suhl, Kreisfreie Stadt· Leipzig, Kreisfreie Stadt· και Gießen, Landkreis — όπου τα ποσοστά κυμαίνονταν μεταξύ 21,8 και 23,9 ανά 1 000 κατοίκους. Το Tower Hamlets στο Λονδίνο ήταν η μόνη άλλη περιφέρεια NUTS 3 με ακαθάριστο ποσοστό καθαρής μετανάστευσης άνω των 20,0 ανά 1 000 κατοίκους, ενώ το Luxembourg (19,9) και η Frankfurt am Main, Kreisfreie Stadt (19,2) κατέγραψαν ελαφρώς χαμηλότερο ποσοστό.

Και οι τέσσερις περιφέρειες που αποτελούν την ελληνική πρωτεύουσα κατέγραψαν καθαρή μεταναστευτική εκροή (αποδημία) το 2014

Σε 430 περιφέρειες NUTS 3 της ΕΕ-28, η καθαρή μετανάστευση το 2014 ήταν αρνητική (με άλλα λόγια, περισσότεροι άνθρωποι εγκατέλειψαν μια περιφέρεια παρά αφίχθησαν σε αυτή) και σε 117 από αυτές το ακαθάριστο ποσοστό ήταν κάτω από -4,0 ανά 1 000 κατοίκους. Οι περίφερειες αυτές ήταν διάσπαρτες σε όλη τη Σλοβενία, την Κροατία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, την Ελλάδα και την Κύπρο (μία περιφέρεια σε αυτό το επίπεδο ανάλυσης) στην ανατολική και τη νότια Ευρώπη, καθώς και στα κράτη μέλη της Βαλτικής στη βόρεια Ευρώπη, σε αρκετές περιφέρειες της Ιβηρικής Χερσονήσου, στο Île de France και στη γειτονική περιφέρεια Champagne-Ardenne της Γαλλίας, σε μεγάλο τμήμα της Ιρλανδίας, καθώς και σε ελάχιστες περιφέρειες αλλού. Από αυτές τις περιφέρειες οι οκτώ ήταν περιφέρειες πρωτευουσών: οι τέσσερις περιφέρειες που αποτελούν την ελληνική πρωτεύουσα Αθήνα, μία από τις περιφέρειες Inner London, το Paris, το Bucureşti και η Κύπρος. Τα υψηλότερα αρνητικά ακαθάριστα ποσοστά καθαρής μετανάστευσης καταγράφηκαν στην ιρλανδική περιφέρεια Border και σε μία από τις ελληνικές περιφέρειες της πρωτεύουσας, τον Κεντρικό Τομέα Αθηνών, όπου το ποσοστό καθαρής μετανάστευσης μειώθηκε σε -21,1 ανά 1 000 κατοίκους.

ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ

Border, Ιρλανδία

Η περιφέρεια NUTS 3 της ΕΕ με το χαμηλότερο ακαθάριστο ποσοστό καθαρής μετανάστευσης ήταν το Border στην Ιρλανδία· το 2014 εμφάνιζε ακαθάριστο ποσοστό καθαρής μετανάστευσης (η διαφορά μεταξύ εισερχόμενης και εξερχόμενης μετανάστευσης) -21,1 ανά 1 000 κατοίκους.

©: Scollonp

Στις χώρες ΕΖΕΣ και τις υποψήφιες χώρες καταγράφηκαν αντικρουόμενες τάσεις ως προς τις καθαρές μεταναστευτικές ροές το 2014 (διατίθενται μόνο εθνικά στοιχεία για την Αλβανία και τη Σερβία). Αυτό ισχύει πρωτίστως για την Τουρκία, όπου 22 περιφέρειες NUTS 3 κατέγραψαν διψήφια αρνητικά ποσοστά καθαρής μετανάστευσης — το χαμηλότερο ποσοστό (-43,3 ανά 1 000 κατοίκους) στο Çankiri (βορειοανατολικά της Ankara). Αντίθετα, υπήρχαν 11 τουρκικές περιφέρειες NUTS 3 με διψήφια θετικά ποσοστά: το υψηλότερο (54,1 ανά 1 000 κατοίκους) καταγράφηκε στο Bayburt (στη βορειοανατολική Τουρκία). Διαφορετικά, η καθαρή μετανάστευση ήταν θετική σε κάθε μία από τις περιφέρειες NUTS 3 της ΕΖΕΣ· το υψηλότερο ποσοστό ήταν 14,6 ανά 1 000 κατοίκους, στην περιφέρεια Freiburg της δυτικής Ελβετίας.

Ποσοστά γεννητικότητας και γονιμότητας

Οι γυναίκες στην ΕΕ γεννούν λιγότερα παιδιά, γεγονός που συμβάλλει στην επιβράδυνση της φυσικής αύξησης του πληθυσμού ή ακόμα και στην αρνητική φυσική μεταβολή του πληθυσμού (περισσότεροι θάνατοι παρά γεννήσεις): βλ. άρθρο για τις δημογραφικές προβολές, που παρουσιάζει επισκόπηση του τρόπου με τον οποίο οι δημογραφικές εξελίξεις πρόκειται να επηρεάσουν τον πληθυσμό των περιφερειών της ΕΕ.

Σ’ αυτή την ενότητα παρουσιάζονται πληροφορίες σχετικά με τα περιφερειακά ακαθάριστα ποσοστά γεννητικότητας (ο λόγος του αριθμού των γεννήσεων προς τον μέσο πληθυσμό, εκφρασμένος ανά 1 000 κατοίκους) και τα ποσοστά γονιμότητας (ο μέσος αριθμός παιδιών που γεννά μια γυναίκα). Το 2014 το ακαθάριστο ποσοστό γεννητικότητας στην ΕΕ-28 ήταν 10,1 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους. Στα κράτη μέλη της ΕΕ το ακαθάριστο ποσοστό γεννητικότητας έφτασε στο ύψιστο σημείο των 14,6 γεννήσεων ανά 1 000 κατοίκους στην Ιρλανδία και ήταν επίσης σχετικά υψηλό στη Γαλλία (12,4 γεννήσεις), στο Ηνωμένο Βασίλειο (12,0 γεννήσεις) και στη Σουηδία (11,9 γεννήσεις). Στο άλλο άκρο του φάσματος, το ακαθάριστο ποσοστό γεννητικότητας ήταν 10,0 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους ή χαμηλότερο στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής Ευρώπης (Βουλγαρία, Κροατία, Ουγγαρία, Πολωνία και Ρουμανία), της νότιας Ευρώπης (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Μάλτα και Πορτογαλία), καθώς και στη Γερμανία και την Αυστρία.

Ορισμένα από τα υψηλότερα ακαθάριστα ποσοστά γεννητικότητας στην ΕΕ καταγράφηκαν στις περιφέρειες της πρωτεύουσας στο Βέλγιο, την Ιρλανδία, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο

Στο διάγραμμα 3 εμφανίζονται τα ακαθάριστα ποσοστά γεννητικότητας για τις περιφέρειες NUTS 2 το 2014. Σε όλα τα πολυπεριφερειακά κράτη μέλη της ΕΕ και τρίτες χώρες που εμφανίζονται στο διάγραμμα, το ακατέργαστο ποσοστό γεννητικότητας ήταν πάνω από τον εθνικό μέσο όρο στην περιφέρεια της πρωτεύουσας. Ορισμένα κράτη μέλη ανέφεραν πολύ ομοιογενή περιφερειακά ακαθάριστα ποσοστά γεννητικότητας, π.χ. στην Τσεχική Δημοκρατία, την Πολωνία και την Ουγγαρία. Άλλα εμφάνισαν πιο ετερογενή εικόνα, συχνά λόγω μίας μόνο ή ελάχιστων περιφερειών με ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά: στο Βέλγιο, η πρωτεύουσα Région de Bruxelles-Capitale/Brussels Hoofdstedelijk Gewest ήταν η μόνη περιφέρεια με ακαθάριστα ποσοστά γεννητικότητας πάνω από τον εθνικό μέσο όρο, ενώ οι απόκεντρες περιφέρειες Ciudad Autónoma de Melilla και Ciudad Autónoma de Ceuta στην Ισπανία, καθώς και η Guyane και τη La Réunion στη Γαλλία κατέγραψαν ποσοστά αισθητά υψηλότερα από εκείνα που κατάγραφηκαν σε οποιαδήποτε από τις άλλες περιφέρειες στα εν λόγω κράτη μέλη. Πράγματι, τα τρία υψηλότερα ακαθάριστα ποσοστά γεννητικότητας μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ καταγράφηκαν στη Guyane, στη Ciudad Autónoma de Melilla και στη La Réunion, ακολουθούμενες από τρεις περιφέρειες πρωτευουσών: Inner London - East, Région de Bruxelles-Capitale/Brussels Hoofdstedelijk Gewest και Île de France· όλες αυτές οι περιφέρειες είχαν ποσοστά 15,0 γεννήσεων ανά 1 000 κατοίκους ή υψηλότερα, όπως και το Outer London - West and North West.

Τα πέντε χαμηλότερα ακαθάριστα ποσοστά γεννητικότητας (λιγότερες από 7,0 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους το 2014) συγκεντρώνονταν στα νότια κράτη μέλη, από δύο στην Ιταλία και την Πορτογαλία και ένα στην Ισπανία. Το χαμηλότερο ποσοστό σημειώθηκε στη βορειοδυτική Ισπανία, στο Principado de Asturias (6,3 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους).

Σε όλες τις περιφέρειες NUTS 2 των χωρών της ΕΖΕΣ, τα ακαθάριστα ποσοστά γεννητικότητας κυμαίνονταν, κατά κανόνα, μεταξύ 10,0-15,0 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους το 2014. Οι μοναδικές εξαιρέσεις ήταν το Hedmark og Oppland (νοτιοανατολική Νορβηγία) και τρεις περιφέρειες της Ελβετίας —Espace Mittelland, Ostschweiz και Ticino· και στις τέσσερις εν λόγω περιφέρειες το ακαθάριστο ποσοστό γεννητικότητας ήταν κάτω από 10,0 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους.

Αντιθέτως, τα ακαθάριστα ποσοστά γεννήσεων κυμαίνονταν μεταξύ 10,0-15,0 γεννήσεις ανά 1 00 κατοίκους στις υποψήφιες χώρες (εθνικά στοιχεία για την Αλβανία και τη Σερβία), με εξαίρεση 14 περιφέρειες NUTS 2 της Τουρκίας, όπου το ακαθάριστο ποσοστό γεννητικότητας ήταν υψηλότερο. Το υψηλότερο ποσοστό ανήλθε σε 30,8 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους στην περιφέρεια Şanliurfa, Diyarbakir, στη νότια Τουρκία.

Τα ποσοστά γονιμότητας μειώθηκαν κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα

Το συνολικό ποσοστό γονιμότητας ακολουθούσε φθίνουσα πορεία στην ΕΕ-28 κατά την έναρξη του αιώνα. Το 2001 και το 2002 ήταν 1,46 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα, αλλά ανέκαμψε, ανερχόμενο σε 1,62 έως το 2010, προτού μειωθεί εκ νέου σε 1,54 έως το 2013, και επανακάμψει σε 1,58 το 2014. Στα αναπτυγμένα μέρη του κόσμου, το συνολικό ποσοστό γονιμότητας 2,10 γεννήσεων ζώντων ανά γυναίκα θεωρείται ο φυσιολογικός ρυθμός αντικατάστασης — με άλλα λόγια, το επίπεδο στο οποίο το μέγεθος του πληθυσμού θα παρέμενε μακροπρόθεσμα σταθερό, εάν δεν υπήρχε μεταναστευτική εισορή ή εκροή.

Το υψηλότερο ποσοστό γονιμότητας στα κράτη μέλη της ΕΕ το 2014 σημειώθηκε στη Γαλλία (2,01 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα), και ακολουθούσαν η Ιρλανδία (1,94), η Σουηδία (1,88) και το Ηνωμένο Βασίλειο (1,81). Τα ποσοστά γονιμότητας ήταν συχνά υψηλότερα στα κράτη μέλη όπου η οικογένεια ως μονάδα ήταν σχετικά αδύναμη (χαμηλά ποσοστά εγγάμων και υψηλά ποσοστά γεννήσεων εκτός γάμου), τα ασταθή ζευγάρια ήταν σχετικά κοινό φαινόμενο (σχετικά υψηλός αριθμός διαζυγίων) και η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας ήταν υψηλή. Τα ποσοστά γονιμότητας ήταν 1.50 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα ή χαμηλότερα σε 13 κράτη μέλη της ΕΕ· το χαμηλότερο ποσοστό σημειώθηκε στην Πορτογαλία (1.23 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα).

Οι διαφορές στα ποσοστά γονιμότητας των περιφερειών μπορεί να συνδέονται με μια σειρά παραγόντων, μεταξύ άλλων: με την κοινωνικοοικονομική διάρθρωση του πληθυσμού (π.χ. το μορφωτικό επίπεδο, το εργασιακό καθεστώς, το εισόδημα ή την ηλικία)· τον τόπο κατοικίας (π.χ. διαθεσιμότητα υποδομών /παιδικών σταθμών ή κατάσταση της στεγαστικής αγοράς)· ή σε πολιτιστικούς παράγοντες (π.χ. θρησκευτικές πεποιθήσεις και έθιμα, νοοτροπία τεκνοποίησης εκτός γάμου ή αντιλήψεις σχετικά με την αντισύλληψη). Η κατανομή των ποσοστών γονιμότητας εμφανίζεται στο διάγραμμα 4 για τις περιφέρειες NUTS 2. Το διάγραμμα αυτό, όπως και το διάγραμμα 3, εμφανίζεται ιδιαίτερα ομοιογενές, καθώς οι περισσότερες περιφέρειες του ίδιου κράτους μέλους της ΕΕ σπάνια καταγράφουν ποσοστά που απέχουν από τον εθνικό μέσο όρο το 2014. Οι εξαιρέσεις αυτού του κανόνα είναι και πάλι, μεταξύ άλλων, η απόκεντρη ισπανική περιφέρεια Ciudad Autónoma de Melilla, και οι γαλλικές υπερπόντιες περιφέρειες της Guyane, La Réunion, Guadeloupe και Martinique· αυτές ήταν οι μόνες περιφέρειες NUTS 2 που, το 2014, σημείωσαν συνολικά ποσοστά γονιμότητας πάνω από τον φυσικό ρυθμό αντικατάστασης 2,10.

Η ανάλυση για τις χώρες της ΕΖΕΣ επιβεβαιώνει ότι τα ποσοστά γονιμότητας για τις περιφέρειες NUTS 2 ήταν συστηματικά χαμηλότερα από τον φυσικό ρυθμό αντικατάστασης. Το ίδιο ίσχυε στις υποψήφιες χώρες (εθνικά στοιχεία για την Αλβανία και τη Σερβία), πλην της Τουρκίας. Στην Τουρκία διαπιστώνεται η αδρή διάκριση μεταξύ δυτικών περιφερειών (με σχετικά χαμηλά ποσοστά γονιμότητας) και ανατολικών περιφερειών (με πολύ υψηλότερα ποσοστά): π.χ. το χαμηλότερο ποσοστό γεννητικότητας (1,59 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα) καταγράφηκε στη Zonguldak, Karabük, Bartin στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, ενώ το υψηλότερο ποσοστό σημειώθηκε στη Şanliurfa, Diyarbaki (3,91 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα) — η περιφέρεια αυτή κατέγραψε επίσης το υψηλότερο ακαθάριστο ποσοστό γεννήσεων στην Τουρκία (βλ. ανωτέρω).

Τα υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας καταγράφονται πρωτίστως σε γαλλικές και βρετανικές περιφέρειες

Στον χάρτη 5 παρέχεται λεπτομερέστερη ανάλυση του ίδιου δείκτη, που εμφανίζει το ποσοστό γονιμότητας για τις περιφέρειες NUTS 3. Η γαλλική υπερπόντια περιφέρεια Guyane και το ισπανικό απόκεντρο έδαφος της περιφέρειας Ciudad Autónoma de Melilla κατέγραψαν τα υψηλότερα ποσοστά το 2014: 3,50 και 2,70 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα, αντίστοιχα. Οι περιφέρειες αυτές ακολουθούνταν από την περιφέρεια Seine-Saint-Denis (κοντά στη γαλλική πρωτεύουσα) και μια άλλη γαλλική υπερπόντια περιφέρεια, τη La Réunion. Συνολικά, 34 περιφέρειες NUTS καταγράφουν ποσοστά γονιμότητας άνω του 2,10· περισσότερες από τις μισές (20 συνολικά) στη Γαλλία και περισσότερες από το ένα τέταρτο (9 περιφέρειες) στο Ηνωμένο Βασίλειο. Παρόμοια εικόνα προκύπτει για 186 περιφέρειες NUTS με ποσοστό γονιμότητας 1,90 ή περισσότερο (η πιο σκουρόχρωμη πορτοκαλί απόχρωση στον χάρτη ), καθώς μόλις πάνω από τα τρία τέταρτα αυτών των περιφερειών ήταν στη Γαλλία ή στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ στις εν λόγω περιφέρειες περιλαμβάνονταν επίσης έξι από τις οκτώ περιφέρειες της Ιρλανδίας και 10 από τις 21 περιφέρειες της Σουηδίας.

ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ

Douro, Πορτογαλία

Ποσοστό γονιμότητας 2,10 γεννήσεων ζώντων ανά γυναίκα θεωρείται ο φυσικός ρυθμός αντικατάστασης στις ανεπτυγμένες χώρες. Με άλλα λόγια, το επίπεδο στο οποίο το μέγεθος του πληθυσμού θα παρέμενε μακροπρόθεσμα σταθερό, εάν δεν υπήρχε μεταναστευτική εισορή ή εκροή. Κατά κανόνα, τα ποσοστά γονιμότητας στις περιφέρειες της ΕΕ είναι πολύ χαμηλότερα: π.χ. το Douro ήταν μία από τις τέσσερις περιφέρειες NUTS 3 στην Πορτογαλία που κατέγραψε ποσοστό γονιμότητας χαμηλότερο από 1,0 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα το 2014.

©: Aires Almeida

Αντιθέτως, τα χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας (κάτω από 1,35) σημειώθηκαν κυρίως στη Γερμανία καθώς και στα ανατολικά και νότια κράτη μέλη, ιδίως στην Κύπρο (μία περιφέρεια σε αυτό το επίπεδο ανάλυσης), στην Πορτογαλία (σε 22 από τις 25 περιφέρειες), στην Ισπανία (σε 37 από τις 59 περιφέρειες), στη Σλοβακία (σε 5 από τις 8 περιφέρειες) και στην Πολωνία (σε 42 από τις 72 περιφέρειες) και, σε μικρότερο βαθμό, στην Ελλάδα και την Ιταλία.

Το 2014 καμία από τις περιφέρειες NUTS 3 των χωρών ΕΖΕΣ δεν δήλωσε ποσοστό γονιμότητας άνω του 2,10. Ωστόσο, τέσσερις περιφέρειες της Νορβηγίας, μία περιφέρεια της Ελβετίας και μία περιφέρεια Ισλανδίας δήλωσαν ποσοστά γονιμότητας άνω του 1,90 — το υψηλότερο ποσοστό (2,03) καταγράφηκε στο Landsbyggð στην Ισλανδία.

Μεταξύ των υποψηφίων χωρών (εθνικά στοιχεία για την Αλβανία και τη Σερβία), τρεις από τις οκτώ περιφέρειες στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας δήλωσαν ποσοστά γονιμότητας κάτω από 1,35 το 2014. Αντιθέτως, σε 29 περιφέρειες της Τουρκίας το ποσοστό γονιμότητας υπερέβη το 2,10, ενώ άλλες 13 περιφέρειες κατέγραψαν ποσοστό 1,90 ή υψηλότερο. Τα δύο υψηλότερα ποσοστά το 2014 καταγράφηκαν στις δυτικές τουρκικές περιφέρειες Şanliurfa (4,52) και Sirnak (4,22). Υπήρχε έντονη αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτά τα σχετικά υψηλά ποσοστά γονιμότητας και σε εκείνα που καταγράφηκαν στις περισσότερες δυτικές περιφέρειες της Τουρκίας, στις οποίες τα ποσοστά γονιμότητας ήταν γενικά 1,5-1,9 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα (πλησιέστερα στα ποσοστά που καταγράφονταν σε όλη την ΕΕ).

Ποσοστά θνησιμότητας

Το 2014 σημειώθηκαν 4,94 εκατομμύρια θάνατοι σε ολόκληρη την ΕΕ-28, δηλαδή 1,1 % λιγότεροι απ’ ό,τι το 2013. Το ακαθάριστο ποσοστό θνησιμότητας στην ΕΕ-28 ήταν 9,7 θάνατοι ανά 1 000 κατοίκους το 2014 και κυμαινόταν από 15,1 στη Βουλγαρία, 14,3 στη Λετονία και 13,7 στη Λιθουανία, έως λιγότερο από 8,0 θανάτους ανά 1 000 κατοίκους στη Μάλτα, το Λουξεμβούργο, την Ιρλανδία και την Κύπρο.

Γενικά, το ακαθάριστο ποσοστό θνησιμότητας αντικατοπτρίζει τη διάρθρωση του πληθυσμού (οι ηλικιωμένοι είναι πιθανότερο να πεθάνουν), καθώς και την πιθανότητα προσβολής από συγκεκριμένη ασθένεια/νόσο ή θανάτου από εξωτερική αιτία. Αξίζει να σημειωθεί ότι περιφερειακές στατιστικές για ορισμένες αιτίες θανάτου –από παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος και από καρκίνο– παρέχονται σε άρθρο σχετικά με την υγεία.

Στο διάγραμμα 5 εμφανίζεται η διακύμανση των ποσοστών θνησιμότητας μεταξύ των περιφερειών NUTS 2. Σύγκριση μπορεί να γίνει με το διάγραμμα 3, το οποίο εμφανίζει παρόμοια ανάλυση του ακαθάριστου ποσοστού γεννητικότητας. Από τη σύγκριση αυτή μπορεί να φανεί ότι, κατά κανόνα, το ακαθάριστο ποσοστό θνησιμότητας παρουσιάζει μεγαλύτερες διακυμάνσεις μεταξύ των περιφερειών απ’ ό,τι το ακαθάριστο ποσοστό γεννητικότητας. Η Τσεχική Δημοκρατία δήλωσε τα πιο ομοιογενή ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ των περιφερειών της, ενώ διαπιστώθηκε πολύ ευρύτερη διασπορά στην Ισπανία, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Τα ποσοστά θνησιμότητας στις τουρκικές περιφέρειες ήταν επίσης σχετικά ανομοιογενή. Σε όλα σχεδόν τα πολυπεριφερειακά κράτη μέλη το ακαθάριστο ποσοστό θνησιμότητας στην περιφέρεια της πρωτεύουσας ήταν χαμηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο — η μόνη εξαίρεση ήταν η Κροατία, η Πολωνία και η Σλοβενία. Το ίδιο ίσχυε επίσης για την Ελβετία.

Το 2014 τέσσερις βουλγαρικές περιφέρειες κατέγραψαν τα υψηλότερα ακαθάριστα ποσοστά θνησιμότητας στην ΕΕ: από 14,5 σε 19,8 θανάτους ανά 1 000 κατοίκους. Το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας καταγράφηκε στην βόρεια περιφέρεια Severozapaden, στην οποία σημειώθηκε επίσης το χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής. Το χαμηλότερο ακαθάριστο ποσοστό θνησιμότητας καταγράφηκε στη γαλλική υπερπόντια περιφέρεια Guyane: 3,1 θάνατοι ανά 1 000 κατοίκους. Εξίσου χαμηλό ποσοστό θνησιμότητας σημειώθηκε στην τουρκική περιφέρεια Mardin, Batman, Sirnak, Siirt. Άλλες περιφέρειες της ΕΕ με χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας είναι το Inner London – East (4,3) και το Inner London – West (4,7). Διάφορες άλλες περιφέρειες πρωτευουσών είχαν χαμηλά ακαθάριστα ποσοστά θνησιμότητας, π.χ. στη Γαλλία, την Ιρλανδία, την Ισπανία, το Λουξεμβούργο (μία περιφέρεια σε αυτό το επίπεδο ανάλυσης), τη Σουηδία και τη Φινλανδία.

Βρεφική θνησιμότητα

Η σημαντική αύξηση του προσδόκιμου ζωής σε ολόκληρη την ΕΕ τα τελευταία χρόνια δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι τα άτομα ζουν όλο και περισσότερο, αλλά μπορεί επίσης να αποδοθεί σε μείωση των ποσοστών βρεφικής θνησιμότητας. Το 2014, στην ΕΕ-28, πέθαναν περίπου 19 100 παιδιά προτού συμπληρώσουν το πρώτο έτος της ηλικίας τους. Αυτό ισοδυναμεί με ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας 3,7 θανάτους ανά 1 000 γεννήσεις ζώντων· το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 5,3 πριν από μία δεκαετία και 32,8 πριν από μισό αιώνα.

Στο διάγραμμα 6 εμφανίζεται το εύρος των ποσοστών βρεφικής θνησιμότητας στις περιφέρειες NUTS 2 το 2014. Τα κράτη μέλη της ΕΕ με ιδιαίτερα ετερογενή ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας στις περιφέρειές τους είναι, μεταξύ άλλων, η Σλοβακία, η Φινλανδία, η Γαλλία και η Αυστρία. Η σχετικά μεγάλη ανομοιογένεια στη Φινλανδία οφείλεται στην ιδιαίτερη κατάσταση που επικρατεί στη νησιωτική περιφέρεια Åland, όπου δεν πέθανε κανένα παιδί ηλικίας κάτω του ενός έτους (και, ως εκ τούτου, το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας ήταν 0,0). Μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ, το χαμηλότερο ποσοστό, εκτός από το ποσοστό για το Åland, ήταν 0,7 και καταγράφηκε στη δυτική περιφέρεια της Αυστρίας Vorarlberg. Αντιθέτως, ποσοστά τουλάχιστον 10,0 θάνατοι ανά 1 000 γεννήσεις ζώντων καταγράφηκαν σε τρεις περιφέρειες της ανατολικής Ευρώπης: Sud-Est (Ρουμανία), Yugoiztochen (Βουλγαρία) και Východné Slovensko (Σλοβακία). Πέντε από τα κράτη μέλη που έχουν περισσότερες από μία περιφέρειες ανέφεραν ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας για την περιφέρεια της πρωτεύουσάς τους που ήταν πάνω από τον εθνικό μέσο όρο: Κροατία, Πορτογαλία, Ισπανία, Κάτω Χώρες και Αυστρία. Το ίδιο ίσχυε επίσης για τη Νορβηγία.

Στις χώρες ΕΖΕΣ, τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας στην Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και όλες τις επτά περιφέρειες NUTS 2 στη Νορβηγία ήταν κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ-28. Κατά μέσο όρο, η Ελβετία κατέγραψε ελαφρώς υψηλότερα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας, παρόλο που οι περιφέρειες Région lémanique, Espace Mittelland και Ticino κατέγραψαν επίσης ποσοστά χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ-28.

Υψηλότερα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας καταγράφηκαν στις υποψήφιες χώρες (εθνικά στοιχεία για την Αλβανία και Σερβία): από 4,9 θανάτους ανά 1 000 γεννήσεις ζώντων στο Μαυροβούνιο (ενιαία περιφέρεια σε αυτό το επίπεδο ανάλυσης) έως 11,1 θανάτους ανά 1 000 γεννήσεις ζώντων στην Τουρκία. Τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας στις τουρκικές περιφέρειες καλύπτουν ευρύ φάσμα: από 7,0 θανάτους ανά ανά 1 000 γεννήσεις ζώντων στην περιφέρεια της πρωτεύουσας Ankara έως 16,9 θανάτους ανά ανά 1 000 γεννήσεις ζώντων στη νότια περιφέρεια Gaziantep, Adiyaman, Kilis.

Πηγές και διαθεσιμότητα δεδομένων

Η Eurostat συλλέγει ευρύ φάσμα περιφερειακών δημογραφικών στατιστικών, οι οποίες περιλαμβάνουν στοιχεία για τον πληθυσμό, καθώς και διάφορα δημογραφικά γεγονότα που επηρεάζουν το μέγεθος, τη δομή και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του πληθυσμού. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πληθώρα ενεργειών σχεδιασμού, παρακολούθησης και αξιολόγησης σε αρκετούς σημαντικούς τομείς της κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής, π.χ. για:

την ανάλυση της γήρανσης του πληθυσμού και των συνεπειών της στη βιωσιμότητα και την ευημερία·
την αξιολόγηση του οικονομικού αντικτύπου της δημογραφικής μεταβολής·
τον υπολογισμό λόγων και δεικτών «ανά κάτοικο», όπως το περιφερειακό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιείται για τη χορήγηση πόρων από τα διαρθρωτικά ταμεία σε οικονομικά μειονεκτούσες περιφέρειες·
την ανάπτυξη και την παρακολούθηση της μετανάστευσης και των συστημάτων παροχής ασύλου.

Η νομική βάση για τη συλλογή στατιστικών στοιχείων σχετικά με τον πληθυσμό είναι ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1260/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις ευρωπαϊκές δημογραφικές στατιστικές, και ο εκτελεστικός του κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 205/2014. Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 862/2007 καθορίζει το νομοθετικό πλαίσιο για τη συλλογή κοινοτικών στατιστικών σχετικά με τη μετανάστευση και τη διεθνή προστασία, μαζί με τον εκτελεστικό του κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 351/2010.

Για περισσότερες πληροφορίες: βλ. την ειδική ενότητα για τις δημογραφικές προβολές στον δικτυακό τόπο της Eurostat.

Οι στατιστικές για τη μεταβολή του πληθυσμού και την πληθυσμιακή δομή χρησιμοποιούνται διαρκώς περισσότερο για να υποστηρίξουν τους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής και να καταστήσουν εφικτή την παρακολούθηση της δημογραφικής συμπεριφοράς μέσα σ’ ένα πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ψήφισμα D σχετικά με τη δημογραφική αλλαγή και τις επιπτώσεις της στη μελλοντική πολιτική συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2013/C 153 E/02), στο οποίο επισημαίνεται ότι οι δημογραφικές εξελίξεις στις περιφέρειες θα πρέπει να αποτυπώνονται στατιστικά και τονίζεται ότι η δημογραφική μεταβολή θα πρέπει να θεωρείται οριζόντιος στόχος στο πλαίσιο της μελλοντικής πολιτικής για τη συνοχή.

NUTS

Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στο παρόν άρθρο βασίζονται αποκλειστικά στην έκδοση NUTS 2013.

Ορισμοί δεικτών

Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση είναι ο μέσος αριθμός ετών που ένα νεογέννητο μπορεί να αναμένεται ότι θα ζήσει, εάν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του υπόκειται στις τρέχουσες συνθήκες θνησιμότητας.

Η μεταβολή του πληθυσμού συνιστά τη διαφορά που παρουσιάζει το μέγεθος του πληθυσμού μεταξύ του τέλους και της αρχής μιας περιόδου (π.χ. ενός ημερολογιακού έτους). Η θετική μεταβολή του πληθυσμού αναφέρεται ως αύξηση του πληθυσμού, ενώ η αρνητική μεταβολή ως μείωση του πληθυσμού. Η μεταβολή του πληθυσμού αποτελείται από τις εξής δύο συνιστώσες:

τη φυσική μεταβολή, η οποία υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ του αριθμού των γεννήσεων ζώντων και του αριθμού των θανάτων. Η θετική φυσική μεταβολή, γνωστή και ως «φυσική αύξηση», συμβαίνει όταν ο αριθμός των γεννήσεων ζώντων υπερβαίνει τον αριθμό των θανάτων. Η αρνητική φυσική μεταβολή, γνωστή και ως «φυσική μείωση», συμβαίνει όταν οι γεννήσεις ζώντων είναι λιγότερες από τους θανάτους· και
την καθαρή μετανάστευση συν τη στατιστική προσαρμογή, η οποία υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ της συνολικής μεταβολής του πληθυσμού και της φυσικής μεταβολής. Ως εκ τούτου, οι στατιστικές σχετικά με την καθαρή μετανάστευση επηρεάζονται από κάθε στατιστική ανακρίβεια στα δύο μέρη αυτής της εξίσωσης, ιδίως από τη μεταβολή του πληθυσμού. Η καθαρή μετανάστευση συν στατιστική προσαρμογή μπορεί να καλύπτει, εκτός από τη διαφορά μεταξύ των μεταναστευτικών εισροών και εκροών, άλλες μεταβολές που διαπιστώνονται στα πληθυσμιακά στοιχεία μεταξύ της 1ης Ιανουαρίου δύο συναπτών ετών και οι οποίες δεν μπορούν να αποδοθούν σε γεννήσεις, θανάτους ή τη μεταναστευτική εισροή ή εκροή.

Τα ακαθάριστα ποσοστά μεταβολής υπολογίζονται για το σύνολο της μεταβολής του πληθυσμού, της φυσικής μεταβολής του πληθυσμού και της καθαρής μετανάστευσης (συν στατιστική προσαρμογή). Σε κάθε περίπτωση, το επίπεδο της μεταβολής κατά τη διάρκεια του έτους συγκρίνεται με τον μέσο πληθυσμό της υπό εξέταση περιοχής κατά το ίδιο έτος, και ο λόγος που προκύπτει εκφράζεται ανά 1 000 κατοίκους.

Τα ακαθάριστα ποσοστά δημογραφικών γεγονότων ζωτικής σημασίας (γεννήσεων και θανάτων) καθορίζονται ως ο λόγος του αριθμού των δημογραφικών γεγονότων προς τον μέσο πληθυσμό της περιφέρειας κατά το ίδιο έτος, εκφρασμένος και πάλι ανά 1 000 κατοίκους.

Το συνολικό ποσοστό γονιμότητας ορίζεται ως ο μέσος αριθμός παιδιών που θα μπορούσε να γεννήσει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της ζωής της, εάν κατά την αναπαραγωγική της ηλικία παρουσιάσει τα ειδικά κατά ηλικία ποσοστά γονιμότητας που έχουν μετρηθεί για συγκεκριμένο έτος.

Το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας ορίζεται ως ο λόγος του αριθμού των θανάτων βρεφών (παιδιών ηλικίας μικρότερης του ενός έτους) προς τον αριθμό των γεννήσεων ζώντων στην περιφέρεια κατά το έτος αναφοράς, και ο λόγος που προκύπτει εκφράζεται ανά 1 000 γεννήσεις ζώντων.

Πλαίσιο

Οι δημογραφικές αλλαγές στην ΕΕ είναι πιθανό να προσλάβουν ιδιαίτερη σημασία τις προσεχείς δεκαετίες, αφού, σύμφωνα με τα περισσότερα μοντέλα για τις μελλοντικές πληθυσμιακές εξελίξεις, ο πληθυσμός της ΕΕ θα εξακολουθεί να γηράσκει, λόγω των συστηματικά χαμηλών επιπέδων γονιμότητας και της αυξημένης διάρκειας ζωής.

Αν και η μετανάστευση επηρεάζει σημαντικά τη δυναμική του πληθυσμού των κρατών μελών της ΕΕ, είναι σχεδόν βέβαιο ότι από μόνη της δεν θα μπορέσει να αντιστρέψει τη συνεχιζόμενη γήρανση του πληθυσμού που καταγράφεται σε πολλά μέρη της ΕΕ.

Οι κοινωνικές και οι οικονομικές συνέπειες που σχετίζονται με τη γήρανση του πληθυσμού είναι πιθανό να επιφέρουν σοβαρές συνέπειες σε ολόκληρη την Ευρώπη, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Για παράδειγμα, τα χαμηλά επίπεδο γονιμότητας θα έχουν ως αποτέλεσμα να μειωθεί ο αριθμός των μαθητών/φοιτητών, να υπάρχουν λιγότερα άτομα σε ηλικία εργασίας για να στηρίξουν τον υπόλοιπο πληθυσμό, και μεγαλύτερο ποσοστό ηλικιωμένων (ορισμένοι από τους οποίους θα χρειαστούν επιπλέον υποδομές, υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και κατάλληλη στέγαση). Αυτές οι διαρθρωτικές δημογραφικές αλλαγές θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ικανότητα των κρατών να εισπράττουν φορολογικά έσοδα, να ισοσκελίζουν τα οικονομικά τους ή να χορηγούν επαρκείς συντάξεις και να δημιουργούν κατάλληλες υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης.

Οι περιφέρειες που θα αντιμετωπίσουν τις μεγαλύτερες δημογραφικές προκλήσεις είναι, μεταξύ άλλων, οι απόκεντρες, αγροτικές και μεταβιομηχανικές περιφέρειες, στις οποίες ο πληθυσμός είναι πιθανό να μειωθεί. Η εδαφική διάσταση της δημογραφικής μεταβολής διαπιστώνεται κυρίως με:

την απόκλιση μεταξύ Ανατολής και Δύσης— Πολλά από τα κράτη μέλη που προσχώρησαν στην ΕΕ από το 2004 και μετά προσπαθούν ακόμα να καλύψουν την απόσταση που τους χωρίζει από τα άλλα κράτη μέλη·
την απόκλιση μεταξύ Βορρά και Νότου — Συχνά διαπιστώνονται σημαντικές διαφορές μεταξύ των μεσογειακών περιφερειών και των πιο εύκρατων περιφερειών στο βόρειο και το δυτικό τμήμα της ΕΕ·
την απόκλιση μεταξύ αστικών και αγροτικών περιφερειών — Οι περισσότερες αστικές περιφέρειες εξακολουθούν να καταγράφουν αύξηση του πληθυσμού, ενώ ο αριθμός κατοίκων σε πολλές αγροτικές περιοχές φθίνει·
την επίδραση της περιφέρειας της πρωτεύουσας — Οι πρωτεύουσες και ορισμένες από τις πέριξ περιφέρειες (π.χ. γύρω από τις δύο παγκόσμιες μητροπόλεις της ΕΕ, Paris και London) εμφανίζουν το φαινόμενο της προσέλκυσης, το οποίο συνδέεται με τις αυξημένες ευκαιρίες απασχόλησης.
διάφορα παραδείγματα περιφερειακών ανισοτήτων σε εθνικό επίπεδο, οι οποίες μπορούν να έχουν επιπτώσεις στην περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και συνοχή, για παράδειγμα, στη Γερμανία και στην Τουρκία (μεταξύ των ανατολικών και των δυτικών περιφερειών), ή στη Γαλλία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο (μεταξύ βόρειων και νότιων περιφερειών).

Εξελίξεις σε επίπεδο πολιτικής

Ως προς τις μελλοντικές δημογραφικές εξελίξεις, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι αρμόδιοι για τη χάραξη πολιτικής εξέτασαν διάφορα θέματα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση με τίλτο «Το δημογραφικό μέλλον της Ευρώπης, μετατροπή μιας πρόκλησης σε ευκαιρία» [COM(2006) 571 τελικό], στην οποία επισημαίνονταν πέντε βασικές απαντήσεις πολιτικής:

προώθηση της δημογραφικής ανανέωσης μέσω της βελτίωσης των συνθηκών για τις οικογένειες και τον καλύτερο συνδυασμό της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής·
προώθηση της απασχόλησης, με τη δημιουργία περισσότερων θέσεων απασχόλησης και την παράταση του επαγγελματικού βίου και τη βελτίωση της ποιότητάς του·
πιο παραγωγική και δυναμική ΕΕ, η οποία θα αυξάνει την παραγωγικότητα και τις οικονομικές επιδόσεις μέσω επενδύσεων στην εκπαίδευση και την έρευνα·
υποδοχή και ενσωμάτωση μεταναστών στην ΕΕ·
εξασφάλιση βιώσιμων δημόσιων οικονομικών, ώστε να υπάρχει εγγύηση για επαρκείς συντάξεις, κοινωνική ασφάλιση, υγεία και μακροχρόνια φροντίδα.

Ευρώπη 2020

Επιπλέον, οι περισσότερες από τις επτά εμβληματικές πρωτοβουλίες της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις δημογραφικές προκλήσεις, και ιδίως τη γήρανση του πληθυσμού. Η εμβληματική πρωτοβουλία «Ένωση Καινοτομίας» αποτελεί ευκαιρία για τη συμμετοχή δημόσιων και ιδιωτικών φορέων σε διάφορα εδαφικά επίπεδα με σκοπό να αντιμετωπίσουν μια σειρά προκλήσεων. Το 2011 εγκαινιάστηκε η «Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για την Ενεργό και Υγιή Γήρανση»: στόχος της είναι να αυξηθεί κατά δύο χρόνια η μέση διάρκεια υγιούς ζωής των Ευρωπαίων έως το 2020. Μια άλλη εμβληματική πρωτοβουλία είναι το «Ψηφιακό θεματολόγιο», που προωθεί τον ψηφιακό γραμματισμό των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας και την προσβασιμότητά τους στον ψηφιακό κόσμο. Επιπλέον, η ενωσιακή «Ατζέντα για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας» υποστηρίζει τη μεγαλύτερη διάρκεια του επαγγελματικού βίου μέσω της διά βίου μάθησης και με την προώθηση της υγιούς και ενεργού γήρανσης. Τέλος, η «Ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού» στοχεύει στην επάρκεια και τη βιωσιμότητα της κοινωνικής προστασίας και των συνταξιοδοτικών συστημάτων, και ανταποκρίνεται στην ανάγκη να εξασφαλίζεται επαρκής εισοδηματική στήριξη σε ηλικιωμένους και πρόσβαση στα συστήματα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

Μετανάστευση

Τον Μάιο του 2015 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το Ευρωπαϊκό Θεματολόγιο για τη Μετανάστευση, περιγράφοντας αδρομερώς τα μέτρα που θα ληφθούν άμεσα προκειμένου να αντιμετωπιστεί η εισροή μεταναστών και αιτούντων άσυλο σε όλες τις χώρες της Μεσογείου, καθώς και παροχή ενός φάσματος επιλογών σε επίπεδο πολιτκής για τη μακροπρόθεσμη διαχείριση της μετανάστευσης στην ΕΕ. Το θεματολόγιο αναγνωρίζει ότι υπάρχει ανάγκη ανταπόκρισης στις ανθρωπιστικές προκλήσεις, αλλά επιδιώκει να αυξηθεί ο αριθμός επιστροφών των παράτυπων μεταναστών, ενώ προβλέπει παράλληλα τη διατήρηση του δικαιώματος αίτησης ασύλου.

Το θεματολόγιο καθορίζει τέσσερα επίπεδα δράσης για τη μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ, και συγκεκριμένα:

μια νέα πολιτική για τη νόμιμη μετανάστευση — διατήρηση της ΕΕ ως ελκυστικού προορισμού για τους μετανάστες, κυρίως με τον εκ νέου καθορισμό προτεραιοτήτων στο πλαίσιο των πολιτικών για την ένταξη των μεταναστών, διαχείριση της μετανάστευσης μέσω του διαλόγου και των εταιρικών σχέσεων με τις τρίτες χώρες, και εκσυγχρονισμός του συστήματος της μπλε κάρτας για άτομα υψηλής εκπαίδευσης από χώρες εκτός της ΕΕ·
μείωση των κινήτρων της παράτυπης μετανάστευσης — με την ενίσχυση του ρόλου της Frontex, ιδίως όσον αφορά τις επιστροφές μεταναστών·
διαχείριση των συνόρων — συμβολή με σκοπό την ενίσχυση της δυνατότητας των τρίτων χωρών να διαχειρίζονται τα σύνορά τους·
αρραγή κοινή πολιτική ασύλου — προκειμένου να εξασφαλιστεί η πλήρης και συνεκτική υλοποίηση του κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου.

Η μεταναστευτική κρίση κατά το μεγαλύτερο μέρος του 2015 και το πρώτο τρίμηνο του 2016 είχε ως αποτέλεσμα να ανακοινώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον Μάρτιο του 2016, προτάσεις για ένα μέσο βοήθειας έκτακτης ανάγκης εντός της ΕΕ. Σύμφωνα με το σχέδιο, θα διατεθεί βοήθεια ύψους περίπου 700 εκατ. ευρώ (σε διάστημα τριών ετών), με σκοπό να διευκολυνθεί η αποτροπή μια ανθρωπιστικής κρίσης και να είναι εφικτή η ταχύτερη παροχή τροφής, στέγασης και υγειονομικής περίθαλψης, όπως ζητούν οι πρόσφυγες εντός της ΕΕ.