Statistics Explained

Archive:Statystyka finansów sektora instytucji rządowych i samorządowych

Revision as of 15:53, 2 October 2014 by Corselo (talk | contribs)
Dane z dnia 23 kwietnia 2014. Najnowsze dane: Więcej informacji z Eurostatu, Główne tabele i Baza danych. Planowana aktualizacja artykułu: listopad 2014 r.
Wykres 1: Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych, lata 2012 i 2013 (1)
(zadłużenie netto lub wierzytelności netto skonsolidowanego sektora instytucji rządowych i samorządowych, w % PKB) – źródło: Eurostat (tec00127)
Tabela 1: Saldo i zadłużenie brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych, 2010–13 (1)
(w % PKB) - źródło: Eurostat (tec00127) and (tsdde410)
Wykres 2: Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych, lata 2012 i 2013 (1)
(skonsolidowany dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych, w % PKB) - źródło: Eurostat (tsdde410)
Wykres 3: Ewolucja wydatków i dochodów ogółem, 2003–13 (1)
(w % PKB) - źródło: Eurostat (gov_a_main)
Wykres 4: Ewolucja wydatków i dochodów ogółem, 2003-13 (1)
(1 000 mln EUR) – źródło: Eurostat (gov_a_main)
Wykres 5: Dochód i wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych, 2013 r. (1)
(w % PKB) - źródło: Eurostat (gov_a_main)
Wykres 6: Struktura dochodów ogółem, 2013 r. (1)
(w % dochodów ogółem) – źródło: Eurostat (gov_a_main)
Wykres 7: Główne składniki dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych, 2013 r. (1)
(w % dochodów ogółem) – źródło: Eurostat (gov_a_main)
Wykres 8: Struktura wydatków ogółem, 2013 r. (1)
(w % wydatków ogółem) – źródło: Eurostat (gov_a_main)
Wykres 9: Główne składniki wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych, 2013 r.(1)
(% wydatków ogółem) - źródło: Eurostat (gov_a_main)
Wykres 10: Wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych według funkcji COFOG, 2012 r. (1)
(w % PKB) - źródło: Eurostat (gov_a_exp)
Wykres 11: Główne kategorie podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, UE-27, 2003–13 (1)
(w % PKB) - źródło: Eurostat (gov_a_main)
Wykres 12: Główne kategorie podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, 2013 r. (1)
(w % PKB) – źródło: Eurostat (gov_a_main)

Poniższy artykuł jest poświęcony zmianom kluczowych wskaźników finansowych sektora instytucji rządowych i samorządowych w Unii Europejskiej (UE) i strefie euro (EA-18). W szczególności dotyczy on deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych, długu brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych, dochodów i wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych, jak również podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, które są głównymi źródłami dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych.

Wymienione dane statystyczne są podstawowymi wskaźnikami pozwalającymi ocenić stan gospodarki państwa członkowskiego. Zgodnie z warunkami paktu stabilności i wzrostu państwa członkowskie zobowiązały się do utrzymywania swojego deficytu i zadłużenia poniżej określonego poziomu: deficyt budżetowy państwa członkowskiego nie może przekroczyć -3 % produktu krajowego brutto (PKB) tego państwa, a jego dług publiczny nie może być większy niż 60 % PKB. Jeśli państwo członkowskie nie przestrzega tych limitów, wszczyna się tzw. procedurę nadmiernego deficytu. Procedura taka jest wielostopniowa i obejmuje również możliwość nałożenia sankcji, aby skłonić dane państwo członkowskie do podjęcia stosownych działań w celu poprawy sytuacji. Te same limity dotyczące deficytu i długu publicznego stanowią jednocześnie kryteria członkostwa w unii gospodarczej i walutowej (UGW) i w konsekwencji warunki wejścia do strefy euro. Ponadto najnowsza wersja zintegrowanych wytycznych dotyczących polityki gospodarczej i polityki zatrudnienia (zaktualizowanych jako część strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu) zawiera wytyczne mające na celu zapewnienie wysokiej jakości i stabilności finansów publicznych.

Główne ustalenia statystyczne

W 2013 r. deficyt budżetowy (zadłużenie netto skonsolidowanego sektora instytucji rządowych i samorządowych wyrażone jako część PKB) dla UE-28 i dla strefy euro (EA-18) zmniejszył się w porównaniu z 2012 r., natomiast dług sektora instytucji rządowych i samorządowych zwiększył się.

Deficyt budżetowy

Stosunek deficytu budżetowego do PKB zmniejszył się w UE-28 z -3,9 % w 2012 do -3,3 % w 2013, a w strefie euro (EA-18) – z -3,7 % do -3,0 %. Luksemburg odnotował w 2013 r. niewielką nadwyżkę sektora finansów publicznych, natomiast Niemcy były blisko równowagi budżetowej. Ponadto 16 państw członkowskich UE – Belgia, Bułgaria, Republika Czeska, Dania, Estonia, Włochy, Łotwa, Litwa, Węgry, Malta, Niderlandy, Austria, Romania, Słowacja, Finlandia i Szwecja – odnotowały w 2013 r. poziomy deficytu, które nie przekraczały -3,0 % PKB (zob. wykres  1).

W 2013 r. wskaźniki deficytu przekraczały -3,0 % PKB w 10 państwach członkowskich UE: najwyższe poziomy deficytu budżetowego (jako odsetek PKB) odnotowano w Słowenii (-14,7 %), Grecji (-12,7 %), Irlandii (-7,2 %) i Hiszpanii (-7.1 %. We wszystkich 10 państwach członkowskich o wskaźnikach deficytu przekraczających -3,0 % odnotowano poziomy deficytu przekraczające -3,0 % również w każdym z trzech poprzednich lat – a zatem w całym okresie sprawozdawczym przedstawionym w tabeli  1.

Deficyt budżetowy (w stosunku do PKB) zmniejszył się w 2013 r. w porównaniu z 2012 r. w 17 państwach członkowskich. Dwa państwa członkowskie – Estonia i Włochy – odnotowały taki sam poziom deficytu w 2013 i 2012 r. Luksemburg, znajdujący się wcześniej w sytuacji równowagi budżetowej, odnotował niewielką nadwyżkę. Niemcy, odnotowujące w 2012 r. niewielką nadwyżkę, przesunęły się w 2013 r. w stronę równowagi budżetowej, natomiast siedem pozostałych państw członkowskich odnotowało w 2013 r. wyższe poziomy deficytu niż w 2012 r.

Dług publiczny

W UE-28 wskaźnik długu publicznego do PKB wzrósł z 85,2 % w końcu 2012 r. do 87,1 % w końcu 2013 r., a w strefie euro (EA-18) zwiększył się z 90,7 % do 92,6 %. W 2013 r. łącznie 16 państw członkowskich zgłosiło wskaźnik zadłużenia przekraczający 60 % PKB. Pod koniec 2013 r. najniższe wskaźniki długu publicznego do PKB odnotowano w Estonii (10,0 %), Bułgarii (18,9 %) i Luksemburgu (23,1 %) – zob. wykres 2.

W 2013 r. wskaźnik długu publicznego do PKB wzrósł w porównaniu z 2012 r. w 22 państwach członkowskich UE, a w sześciu państwach członkowskich – w Republice Czeskiej, Danii, Niemczech, na Łotwie, Litwie i Węgrzech – wskaźnik ten spadł. Największy wzrost wskaźnika zadłużenia pomiędzy rokiem 2012 a 2013 odnotowano w Słowenii (17,3 punktu procentowego), Grecji (17,9 p.p.) oraz na Cyprze (25,1 p.p.).

Dochody i wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych

Znaczenie sektora instytucji rządowych i samorządowych w gospodarce można mierzyć, wyrażając dochody i wydatki tego sektora ogółem w procentach PKB. W 2013 r. w UE-28 dochody sektora instytucji rządowych i samorządowych ogółem wyniosły 45,7 % PKB (wzrost z 45,4 % PKB w 2012 r.), a wydatki – 49,0 % PKB (spadek z 49,3 % w 2012 r.). W strefie euro (EA-18) w 2012 r. wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych ogółem wyniosły 49,7 % PKB, a dochody ogółem – 46,7 % PKB – zob. wykres 3.

W wartościach bezwzględnych wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych ogółem wzrastały równomiernie w okresie od 2003 r. do 2013 r. zarówno w całej UE, jak i w strefie euro (zob. wykres 4). Jedynie między 2010 a 2011 r. wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych ogółem nieco się obniżyły w wartościach bezwzględnych, tak w całej UE, jak i w strefie euro. Dochody w całej UE i w strefie euro również stale wzrastały aż do 2008 r., po czym obniżyły się w 2009 r., a następnie zwiększyły się ponownie po roku 2010. Do 2011 r. dochody ogółem przekroczyły poziom sprzed kryzysu zarówno w całej UE, jak i w strefie euro.

Poziomy wydatków i dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych znacznie się różnią między poszczególnymi państwami członkowskimi UE (zob. wykres 5). W 2013 r. państwami o najwyższym łącznym poziomie wydatków i dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych w stosunku do PKB (powyżej 100 %) były spośród państw członkowskich UE Finlandia, Dania, Francja, Belgia, Szwecja, Grecja, Słowenia i Austria, a spośród państw EFTA – Norwegia. W przypadku Grecji i Słowenii szczególnie wysoki poziom wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych wynikał głównie z interwencji w celu wsparcia instytucji finansowych. Osiem państw członkowskich zgłosiło względnie niski łączny poziom wydatków i dochodów (poniżej 80 % PKB) – należały do nich Litwa, Rumunia, Łotwa, Słowacja, Bułgaria, Estonia, Irlandia i Polska, natomiast spośród państw EFTA najniższy poziom odnotowała Szwajcaria.

W UE-28 głównymi składnikami dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych ogółem są podatki i składki na ubezpieczenia społeczne (zob. wykres  6). W 2013 r. podatki stanowiły 58,7 % dochodów ogółem w UE-28 i 55,7 % w strefie euro (EA-18)), natomiast składki na ubezpieczenia społeczne – 30,7 % dochodów ogółem w UE-28 i 34,1 % w strefie euro (EA-18). Biorąc pod uwagę poszczególne państwa członkowskie UE, różne kategorie dochodów mają jednak bardzo różne względne znaczenie. Przykładowo w 2013 r. podatki stanowiły mniej niż 50 % dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych na Słowacji, w Republice Czeskiej, Niderlandach, Grecji i na Litwie, ale prawie 86,5 % w Danii (zob. wykres 7).

W 2013 r. największa część wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych w UE-28 związana była z redystrybucją dochodów w formie transferów socjalnych w gotówce lub w naturze (zob. wykresy 8 i  9). Transfery socjalne stanowiły 44,4 % wydatków ogółem w UE-28 (47,7 % w strefie euro (EA-18). Wynagrodzenie pracowników stanowiło 21,6 % wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych ogółem w UE-28 i 21,0 % w strefie euro (EA-18). Dochody z tytułu własności, których zdecydowanie największa część to płatności z tytułu odsetek, stanowiły 5,7 % wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych w UE-28 i 5,8 % w strefie euro (EA-18).

Analizę wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych można przeprowadzić bardziej szczegółowo przy pomocy klasyfikacji funkcji sektora instytucji rządowych i samorządowych (COFOG) – zob. wykres  10. W 2012 r. Social protection statistics (w. jęz. angielskim) środki w zakresie ochrony socjalnej stanowiły główną część wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych we wszystkich państwach członkowskich UE (z wyjątkiem Cypru, gdzie wydatki na działalność ogólnopaństwową stanowiły równie dużą część wydatków ogółem), przy czym średnia dla UE-28 wynosiła 19,9 % PKB. Znaczenie funkcji „ochrona socjalna” wyrażało się odsetkiem sięgającym od 25,2 % PKB w Danii, 24,8 % w Finlandii, 24,4 % we Francji do 11,3 % na Łotwie; w Islandii natomiast odsetek ten wynosił 11,2  %. Kolejnymi pod kątem względnego znaczenia funkcjami COFOG w UE-28 były opieka zdrowotna (7,3 % PKB), działalność ogólnopaństwowa (6,7 %) i edukacja (5,3 %). W 2012 r. wydatki na sprawy gospodarcze w UE-28 stanowiły 4,1 % PKB, podczas gdy mniej niż 2 % PKB przeznaczano na każdą z następujących funkcji: obronność, porządek i bezpieczeństwo publiczne, ochronę środowiska, mieszkalnictwo i udogodnienia komunalne, wypoczynek lub religię i kulturę (wszystkie te funkcje uwzględnione są łącznie w wykresie  10 jako „inne”).

Podstawowe rodzaje dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych to podatki bieżące od dochodów, majątku itp., podatki związane z produkcją i importem oraz składki na ubezpieczenia społeczne;podatki od kapitału stanowiły w 2013 r. jedynie 0,3 % dochodów ogółem w UE-28. W okresie między 2007 r. a 2009 r. w UE-28 zwiększyło się względne znaczenie wpływów ze składek na ubezpieczenia społeczne, tendencja ta odwróciła się jednak w 2010 r. i wpływy z tego tytułu między 2010 r. a 2013 r. utrzymywały się na prawie jednakowym poziomie (14,0 % PKB w 2012 i 2013 r. i 13,9 % PKB w 2010 i 2011 r.). Względne znaczenie podatków bieżących od dochodów, majątku itp. zmniejszyło się z 13,6 % w 2007 r. do 12,3 % w 2010, po czym wzrosło w 2013 r. do 13,2 % PKB. Podatki związane z produkcją i importem wzrosły z niskiego poziomu 12,7 % w 2009 r. do 13,4 % PKB w 2013 r. (zob. wykres  11).

Pod względem struktury wpływów z podatków w 2013 r. istniały dość duże różnice pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi UE (zob. wykres  12). Jak można się spodziewać, państwa, które zgłosiły stosunkowo wysoki poziom wydatków, były jednocześnie państwami, które pobierały wyższe podatki (w stosunku do PKB). Dla przykładu w 2013 r. najwyższy wskaźnik dochodów do PKB z głównych kategorii podatków i składek na ubezpieczenia społeczne odnotowała Dania (50,2 %), a następnie Francja i Belgia (odpowiednio 47,5 % i 47,3 %), podczas gdy procentowy udział tego rodzaju dochodów w PKB nie przekraczał 30 % w czterech państwach członkowskich UE: na Litwie, która odnotowała najniższy odsetek w wysokości 27,3 % PKB, a także w Rumunii, na Łotwie i w Bułgarii. Także w Szwajcarii odsetek ten nie przekraczał 30 %.

Źródła i dostępność danych

Zgodnie z procedurą nadmiernego deficytu państwa członkowskie UE są zobowiązane do przedstawiania Komisji Europejskiej przed dniem 1 kwietnia i 1 października każdego roku swoich danych statystycznych dotyczących deficytu budżetowego i długu publicznego. Eurostat gromadzi ponadto bardziej szczegółowe dane dotyczące finansów sektora instytucji rządowych i samorządowych w ramach (w jęz. angielskim) programu transmisji danych ESA, w którym przekazywane są dane z rachunków narodowych. Główne dane zagregowane gromadzone w odniesieniu do sektora instytucji rządowych i samorządowych dostarczane są Eurostatowi dwa razy do roku, natomiast dane statystyczne dotyczące funkcji COFOG powinny być dostarczane przed upływem jednego roku od zakończenia okresu odniesienia, a szczegółowe dane dotyczące wpływów z podatków i ze składek na ubezpieczenia społeczne – w ciągu dziewięciu miesięcy od zakończenia okresu odniesienia.

Dane przedstawione w tym artykule odpowiadają głównym pozycjom dochodów i wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych zestawianych na podstawie europejskiego systemu rachunków narodowych (ESA 95). Różnica pomiędzy dochodami a wydatkami ogółem – z uwzględnieniem nakładów inwestycyjnych (w szczególności nakładów brutto na środki trwałe) – równa jest kwocie wierzytelności netto/zadłużenia netto sektora instytucji rządowych i samorządowych, która jest również pozycją bilansującą niefinansowych sprawozdań sektora instytucji rządowych i samorządowych.

Zakres sektora instytucji rządowych i samorządowych

Sektor instytucji rządowych i samorządowych składa się ze wszystkich jednostek instytucjonalnych, których produkcja globalna przeznaczona jest na spożycie indywidualne i ogólnospołeczne i które są finansowane głównie z obowiązkowych płatności dokonywanych przez jednostki należące do pozostałych sektorów, lub wszystkich jednostek instytucjonalnych, których podstawową działalnością jest redystrybucja dochodu i bogactwa narodowego. Sektor instytucji rządowych i samorządowych dzieli się na cztery podsektory: instytucje rządowe na szczeblu centralnym, instytucje rządowe i samorządowe na szczeblu regionalnym – w stosownych przypadkach, instytucje samorządowe na szczeblu lokalnym oraz fundusze zabezpieczenia społecznego – w stosownych przypadkach.

Podstawowe wskaźniki

Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych definiuje się jako zadłużenie netto/wierzytelności netto sektora instytucji rządowych i samorządowych zgłoszone zgodnie z procedurą nadmiernego deficytu i wyraża się jako stosunek do PKB. Zgodnie z Protokołem w sprawie procedury dotyczącej nadmiernego deficytu dług publiczny oznacza dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych w wartości nominalnej, występujący na koniec roku i skonsolidowany dla wszystkich sektorów.

Podstawowy dochód sektora instytucji rządowych i samorządowych składa się z podatków, składek na ubezpieczenia społeczne i dochodów z tytułu sprzedaży i własności. W ESA 95 jest on zdefiniowany poprzez odniesienie do listy kategorii: produkcja globalna rynkowa, produkcja globalna na własne cele finalne, płatności za pozostałą produkcję globalną nierynkową, podatki związane z produkcją i importem, pozostałe dotacje związane z produkcją, dochody otrzymywane z tytułu własności, podatki bieżące od dochodów, majątku itp., składki na ubezpieczenia społeczne, pozostałe transfery bieżące i transfery kapitałowe.

Na główne pozycje wydatków składają się wynagrodzenie pracowników (instytucji rządowych i samorządowych), świadczenia społeczne, odsetki od długu publicznego, dotacje i nakłady brutto na środki trwałe. Wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych ogółem zdefiniowane są w ESA 95 poprzez odniesienie do listy kategorii: zużycie pośrednie, akumulacja brutto, wynagrodzenie pracowników, pozostałe podatki związane z produkcją, dotacje, dochody z tytułu własności, należne, podatki bieżące od dochodów, majątku itp., świadczenia społeczne, niektóre transfery socjalne w naturze, pozostałe transfery bieżące, niektóre wyrównania, transfery kapitałowe i transakcje dotyczące aktywów nieprodukowanych.

Przekazywane w ramach ESA 95 dane dotyczące głównych agregatów sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz wydatków tego sektora według funkcji muszą być skonsolidowane. Oznacza to, że poszczególne transakcje pomiędzy jednostkami instytucjonalnymi w obrębie tego sektora – „dochody z tytułu własności”, „pozostałe transfery bieżące ” i „transfery kapitałowe” – wzajemnie się znoszą lub są eliminowane. Dane z podsektora należy konsolidować w ramach poszczególnych podsektorów, ale nie pomiędzy różnymi podsektorami. Dane na poziomie sektorów powinny więc być sumą danych z podsektorów z wyjątkiem pozycji „dochody z tytułu własności”, „pozostałe transfery bieżące ” i „transfery kapitałowe”, które są skonsolidowane. W przypadku tych ostatnich pozycji, a zatem dochodów i wydatków ogółem, suma dla podsektorów powinna przekraczać wartość dla sektora.

Podatki i składki na ubezpieczenia społeczne odpowiadają dochodom pobieranym w gotówce lub w naturze przez instytucje rządowe lub samorządowe na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym oraz przez fundusze zabezpieczenia społecznego. Opłaty te (powszechnie zwane podatkami) zalicza się do trzech głównych obszarów i określa jako:

  • podatki od dochodów, majątku itp., włącznie ze wszystkimi obowiązkowymi opłatami pobieranymi okresowo przez instytucje rządowe i samorządowe od dochodów i majątku przedsiębiorstw i gospodarstw domowych;
  • podatki związane z produkcją i importem, włącznie ze wszystkimi obowiązkowymi opłatami pobieranymi przez instytucje rządowe i samorządowe w związku z produkcją i importem towarów i usług, zatrudnianiem pracowników, własnością lub użytkowaniem gruntów, budynków lub innych aktywów wykorzystywanych w produkcji;
  • składki na ubezpieczenia społeczne, włącznie ze wszystkimi składkami pokrywanymi przez pracodawców i pracowników, jak również przypisane umownie składki na ubezpieczenia społeczne stanowiące odpowiednik świadczeń społecznych płaconych bezpośrednio przez pracodawców.

Kontekst

Kryzys finansowy i gospodarczy spowodował, że wiele rządów państw europejskich stanęło przed poważnymi wyzwaniami. Główne problemy wiążą się ze zdolnością krajowych administracji do obsługi długu publicznego i do podejmowania niezbędnych działań w celu zapewnienia kontroli nad wydatkami publicznymi, przy jednoczesnych staraniach ukierunkowanych na stymulowanie rozwoju gospodarczego.

Wymogi zawarte w pakcie stabilności i wzrostu mają na celu ogólną synchronizację rozwoju sytuacji gospodarczej w UE, a zwłaszcza w państwach strefy euro. Celem paktu stabilności i wzrostu jest również uniemożliwienie państwom członkowskim podejmowania działań, które przynosiłyby korzyści ich własnej gospodarce kosztem innych. Pakt stabilności i wzrostu opiera się na dwóch podstawowych zasadach: deficyt (planowany lub rzeczywisty) nie może przekroczyć -3 % PKB, a wskaźnik długu publicznego do PKB nie może być wyższy niż 60 % (lub powinien dążyć do tej wartości). W 2011 r. znacząco umocniono pakt stabilności i wzrostu, jak również ogólne zarządzanie gospodarką UE.

Co roku państwa członkowskie UE przekazują Komisji Europejskiej szczegółowe informacje na temat realizowanej przez nie polityki gospodarczej oraz stanu finansów publicznych. Państwa strefy euro przekazują te informacje w ramach programów stabilności, a pozostałe państwa członkowskie w ramach programów konwergencji. Komisja Europejska ocenia, czy prowadzona polityka jest zgodna z przyjętymi celami gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi. Komisja może podjąć decyzję o wydaniu ostrzeżenia, jeżeli uzna, że deficyt danego państwa staje się zbyt wysoki. Działanie to prowadzić może do stwierdzenia przez Radę nadmiernego deficytu, co oznacza wyznaczenie terminu na jego zredukowanie.

Zobacz także

Więcej informacji z Eurostatu

Publikacje

Główne tabele

Annual government finance statistics (t_gov_a)
Government deficit and debt (t_gov_dd)
Quarterly government finance statistics (t_gov_q)

Baza danych

Annual government finance statistics (gov_a)
Government deficit and debt (gov_dd)
Quarterly government finance statistics (gov_q)

Sekcja specjalna

Metodyka / Metadane

Dane źródłowe tablic i wykresów (MS Excel)

Pozostałe informacje

Linki zewnętrzne